कोरोना कहरका समयमा सहज स्वास्थ्य सेवाका लागि ललितपुरको स्टार अस्पतालले इलेक्ट्रोनिक मेडिकल रेकर्ड सिस्टम (इएमआर) सँग एकीकृतगरी अनलाइनबाटै परामर्श (टेलिकन्सल्टेसन) सेवा सुरु गरेको छ । कोरोना महामारीपछि लकडाउन सुरु भएसँगै हिँडडुल र यातायात सेवासमेत असहज भएको अवस्थामा घरमै बसेर चिकित्सकीय परामर्शलगायत अन्य सेवाका लागि टेलिकन्सल्टेसन सुरु गरेको हो ।
टेलिकन्सल्टेसनमा अस्पतालको वेबसाइट www.starhospital.com.np मार्फत् चिकित्सकसँग समय लिएर परामर्श गर्ने, रिपोर्ट देखाउँने र प्रेसक्रिप्सन लिन सकिन्छ । त्यसका लागि सुरुमा अस्पतालमा फोन गरेर रजिष्ट्रेसन गर्नुपर्छ । अस्पतालले वेइभसाइडमार्फत् कोभिड १९को जोखिमको स्वमुल्यांकन सेवासमेत सुरुवात गरेको छ । चिकित्सकीय परामर्शपछि प्रयोगशालाजन्य जाँचका लागि घरमैमा गएर (रनरमार्फत) नमूना संकलनको सेवासमेत सुरु गरिएको अस्पतालले जनाएको छ । कोभिड-१९को जोखिम देखिएको अवस्थामा चिकित्सकसँग परामर्श लिने र थप उपचार वा जाँचमा पठाउँन सकिन्छ ।
नेपाल मेडिकल काउन्सिलका अध्यक्ष डा. भगवान कोइराला, अस्पतालका अध्यक्ष किशोर महर्जनलगायतले टेलिकन्फरेन्समार्फत् यो सेवाको आइतबार विहान औपचारिक सुरुवात गरे । स्वास्थ्य उपचार परामर्शका लागि टेलिमेडिसिन सेवा नेपालमा लामो समयदेखि सुरु भएपनि अस्पतालको रेकर्ड प्रणाली इएमआर एकीकृत गरेर सेवा सुरु गर्ने स्टार पहिलो अस्पताल हो ।सेवा लिन सुरुमा अस्पतालको टेलिफोनमा सम्पर्क गरेर अनलाइनमा रेकर्ड गरिदिने र प्राप्त पासवर्ड र कन्फरमेसनका आधारमा वेइभसाइडमार्फत् आफै समय बुक गर्ने र अन्य सम्बन्धित रिपोर्टसमेत हेर्न सकिन्छ ।
यसअघि पाटन, धुलिखेल, मोडललगायतका अस्पतालले एनरेनबाट उपलब्ध टेलिमेडिसिन सेवा दिँदै आएका छन् । तर, ती सेवा इएमआरसँग एकीकृत नहुँदा अस्पताल जानुपर्ने अवस्थामा पुरानो रकेर्ड नपाइने समस्या हुन्थ्र्यो । इएमआरसँग एकीकृत हुँदा अस्पताल उपस्थित भएरै सेवा लिँदाजस्तो अस्पतालका तथ्यांक प्रणालीमा विरामीका विवरण सुरक्षित हुनुका साथै चिकित्सकले गरेका परीक्षण, औषधि सिफारिससमेत सिधै सम्बन्धित विभागबाट हेर्न सकिन्छ । बिरामीका तथ्यांक सुरक्षाका लागि अस्पतालले सेवा प्रयोगका लागि अस्पतालको फोनमा सम्पर्क गरेर लगइन गराएपछि प्राप्त पासवार्डमार्फत् भेरिफाइ गरेपछि विभागअनुसारका विशेषज्ञसँग अनलाइन परामर्शका लागि समय लिन सक्छन् ।
चिकित्सकसँग परामर्शपछि प्रयोगशाला परीक्षण चाहिएमा नमूना संकलनका लागि पनि प्राविधिकहरु घरैमा आउँछन्। प्रयोगशालाका रिपोर्ट बिरामी आफैले हेर्नसक्ने र सो आधारमा पछि पुनः समय लिएर चिकित्सकसँग परामर्शसमेत गर्न सकिन्छ ।
चिकित्सकसँग परामर्शपछि प्रयोगशाला परीक्षण चाहिएमा नमूना संकलनका लागि पनि प्राविधिकहरु घरैमा आउँछन्।। प्रयोगशालाका रिपोर्ट बिरामी आफैले हेर्नसक्ने र सो आधारमा पछि पुनः समय लिएर चिकित्सकसँग परामर्शसमेत गर्न सकिन्छ । अस्पतालले दीर्घकालिन रुपमा नै इप्रिजेन्स बढाउँनका लागि व्यवस्थित टेलिमेडिसिन तयारी गरिरहेको अवस्थामा कोभिडको कहर सुरु भएपछि सेवा सुरुवात गर्न गति दिएको थियो । ‘अहिले झन् यसको आवश्यकता बढी देखियो, हामीले द्रुत रुपमा आइतबारबाटै सेवा सुरु गरिसेका छौ’ अस्पतालका प्रवन्ध निर्देशक डा. शैल रुपाखेतीले भने ।
डा. रुपाखेतीका अनुसार अस्पतालले सुरु गरेको टेलिमेडिसिन सेवा जुम एपमा आधारित र अनलाइनमार्फत् नै भुक्तानी गर्न सकिन्छ । एकपटकको परामर्श शुल्क २ सय तोकिएको अस्पतालले जनाएको छ । इकन्फरेन्समार्फत् सेवा सुरुवात गर्ने मिटिङलाई संवोधन गर्दै काउन्सिलका अध्यक्ष डा. भगवान कोइरालाले नेपालमा इसेवाको महत्व भएपनि प्रभावकारी रुपमा विकास हुननसकेको सन्दर्भमा कोभिड १९ को महामारीले गर्दा अहिले अझै औचित्यपूर्ण भएको बताए।
डा. कोइरालाले टेलिमेडिसिनलाई व्यवस्थित गर्नेगरि कुनै ऐन, नियम नरहेको सन्दर्भमा यो सेवालाई व्याबहारिक रुपमा मात्रै लिनुपर्ने बताए । उनले यो सन्दर्भमा काउन्सिलले चाँडै नीति बनाउँने समेत बताए । अस्पतालका अध्यक्ष किशोर महर्जनले आवश्यकता आविष्कारको जननी भनेजस्तै प्रतिकुल परिस्थितिमा पनि बिरामीलाई सेवा सहजताका लागि सेवा सुरु गरेको बताए । महर्जनले सामान्य अवस्थामा पनि टेलिमेडिसिन सेवालाई निरन्रता दिने बताए । यो सेवाले सामान्य परामर्शका लागि अस्पताल आउँनुपर्ने झन्झट कम हुनुका साथै विदेशमा बसेकाहरुलाई सेवा लिन अझै सहज हुने विश्वास लिइएको छ ।
नयाँ वर्षमा विशेषज्ञ परामर्श निःशुल्क अस्पतालले नेपालीहरुको नयाँ वर्ष ०७७को उपलक्ष्यमा एक साताका लागि अस्पतालका सबै विशेषज्ञ परामर्श सेवा निःशुल्क गर्ने घोषणा गरेको छ । यो सेवा बैशाख १ देखि ७ गतेसम्मका लागि लागु हुनेछ । अस्पतालका प्रवन्ध निर्देशक डा. शैल रुपाखेतीका अनुसार नयाँ वर्षको उपलक्ष्यमा टेली कन्सल्टेसन निःशुल्क गर्न लागिएको हो । यसअघि अस्पतालले आफ्नो स्थापनाको दिवसको उपलक्ष्यमा पनि निःशुल्क ओपिडी घोषणा गरेको थियो । यो सुविधा अन्तर्गत प्रयोगशाला, शल्यक्रिया र रेडियोलोजी परीक्षणहरु नपर्ने पनि अस्पतालले जनाएको छ ।
ललितपुर सानेपास्थित स्टार अस्पतालले स्थानीय सामग्री प्रयोग गरी अत्यावश्यकीय व्यक्तिगत सुरक्षा सामग्री (पर्सनल प्रोटेक्टिभ इक्विपमेन्ट-पिपिई) बनाएको छ।
कोरोना भाइरसको बढ्दो विश्वव्यापी महामारीसँगै उपचारमा संलग्न हुने स्वास्थ्यकर्मीका लागि पिपिईको विश्वव्यापी अभाव टार्न अस्पतालले यस्तो सामग्री बनाएको जानकारी दिएको छ।
ललितपुर सानेपास्थित स्टार अस्पतालले स्थानीय सामग्री प्रयोग गरी अत्यावश्यकीय व्यक्तिगत सुरक्षा सामग्री (पर्सनल प्रोटेक्टिभ इक्विपमेन्ट-पिपिई) बनाएको छ।
कोरोना भाइरसको बढ्दो विश्वव्यापी महामारीसँगै उपचारमा संलग्न हुने स्वास्थ्यकर्मीका लागि पिपिईको विश्वव्यापी अभाव टार्न अस्पतालले यस्तो सामग्री बनाएको जानकारी दिएको छ।
अस्पतालमा खपत हुने सेनिटाइजरसमेत विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले सुझाएको विधिअनुसार ब्याचलर अफ मेडिकल ल्याब टेक्नोलोजी पढाइ हुने भगिनी संस्था मोडर्न टेक्निकल कलेजको प्रयोगशालामा अस्पताललाई चाहिने मात्रामा उत्पादन सुरु गरिसकेको छ।
अस्पतालले रोग सर्ने जोखिमबाट सकेसम्म विशेषज्ञ र कर्मचारीलाई जोगाउन सोसिअल डिस्ट्यान्सको अवधारणा अवलम्बन गरेर प्रविधि प्रयोगबाट वृहत विशेषज्ञ मिटिङको अभ्याससमेत सुरुवात गरेको जनाएको छ।
प्रबन्ध निर्देशक डा. शैल रुपाखेतीका अनुसार मंगलबार अस्पतालका अध्यक्षसहित ४२ विशेषज्ञको भिडियो मिटिङ गरेर सम्भावित विपदको थप तयारी विषयमा वृहत छलफल गरिएको थियो। प्रविधि विपत्तिका समयमा विशेषज्ञ परामर्शका लागि प्रयोग गर्ने अस्पतालको तयारी छ।
चीनको उहान सहर कोरोनामा आक्रान्त भएसँगै अस्पतालले महामारीको सामना गर्न तयारी सुरु गरेको थियो। जसअन्तर्गत फिजिसियन तथा कन्सल्टेन्ट नेफ्रोलोजिस्ट डा. अनिल पोखरेल तथा आकस्मिक विभाग प्रमुख डा. विनिता प्रधानसहितको १० सदस्यीय र्यापिड कोरोना रेस्पोन्स टिम बनाएको थियो।
त्यसलाई लागू गर्न इमर्जेन्सी कोरोना ट्रायल सिस्टम लागू गरेर डब्लुएचओले बनाएको मापदण्डअनुसार प्रश्नावली सोधेर शंकास्पदलाई आइसोलेट गर्न सुरु गरेको थियो।
सय शैयाको जनरल अस्पताल भएकाले अन्य सेवाका लागि आउने बिरामीलाई पनि जोखिम कम होस् र कोरोनाकै बिरामी आएको अवस्थामा पनि उपचारमा संलग्न जनशक्तिलाई पनि जोखिम कम होस् भनेर यस्तो तयारी गरिएको डा। पोखरेल जानकारी दिए।
अस्पतालले कोरोना र मौसमी फ्लुका बिरामीलाई लक्षित गरी फिजिसियन डा. फिलिपश्याम रञ्जितको नेतृत्वमा ज्वरो क्लिनिक सुरु गरेको र उक्त क्लिनिकमा बस्ने चिकित्सक एवं स्वास्थ्यकर्मीले पनि पिपिई प्रयोग सुरुवात गरिसकेका छन्।
डब्लुएचओको मापदण्डअनुसार बनेका पिपिई सेटमा हुनेजस्तै शरीर पूरै ढाक्नका लागि रेनकोट बनाउने वाटरप्रुफ कपडा प्रयोग गरिएको छ। त्यसैगरी टाउको र अनुहार ढाक्न मास्कबाहेक मोटरसाइकल प्रयोगकर्ताले लगाउने गगल्स, हेल्मेटको अगाडि प्रयोग गरिने भाइजरलाई परिमार्जन गरेर प्रयोग गरी पिपिई बनाइएको छ।
त्यसैगरी खुट्टा ढाक्नका लागि घुँडा नजिकसम्म ढाकिने प्लास्टिकका विशेष गमबुट र पन्जासमेत अन्य घरायसी काममा प्रयोग हुेन बाक्लो खालको पन्जा प्रयोग गरिएको छ।
‘हामीले तयार गरेको डिजाइन र जुटाएको सामग्री प्रयोग गरी स्थानीय टेलरबाटै यो सामग्री बनाइएको हो,’ डा. पोखरेलले भने, ‘ बजारमा सहज रूपमा नपाइए मात्रै यस्तो बनाउने हो। यदि उपलब्ध भएको अवस्थामा डब्लुएचओले सिफारिस गरेकै पिपिई प्रयोग गर्छौ।’
अस्पताल प्रशासनले करिब २ हजार २ सय रुपैयाँहाराहारी खर्चमा तयार हुने विशेषखालको पिपिई सेट सहीरूपमा निर्मलीकरण गरेर पुनः प्रयोग गर्न सकिने र त्यसले गर्दा झन् किफायती हुने विश्वास लिएको छ।
डा. पोखरेलले अहिले बनाएको पिपिई वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणितभन्दा पनि आपतमा विकल्पविहीन हुन नदिनका लागि गरिएको विशेष तयारी भएको बताए।
कोरोना मुखबाट निस्किने र्याल, सिँगानमात्रै नभई शरीरबाट निस्किने अन्य तरल विकारका माध्यमबाट पनि सर्नसक्ने भएकाले वाटर प्रुफ कपडाको प्रयोग गर्दा भाइरस पनि छिर्न नसक्ला भन्ने सामान्य अवधारणामा आधारित भएरै बनाइएको हो।
‘अस्पतालसँग महामारी फैलिनुपूर्व जम्मा १० सेट पिपिई थियो, सबै विकल्प लगाउँदा पनि एक सेट पनि थप्न सकिएन,’ डा. पोखरेलले भने, ‘त्यसपछि यो विकल्प खोजेर अहिले सय सेट मौज्दात राखिसकेका छौं।’
यसकारण चाहिन्छ पिपिई
डा. अनिल पोखरेल, फिजिसियन, कन्सल्ट्यान्ट नेफ्रोलोजिस्ट, स्टार अस्पताल
कोरोनाजस्तो अति संक्रामक भाइरसबाट बच्नका लागि सुरुमा स्वास्थ्यकर्मीलाई नै सुरक्षित राख्नुपर्ने हुन्छ। कुनै पनि संस्थाको पहिलो उद्देश्य पनि पहिला सेवा प्रदायकलाई नै जोगाउनु हो।
पहिला उपचारमा संलग्न जनशक्तिलाई सुरक्षित छौं भन्ने विश्वास दिलाउन पनि हामीले यी तयारी गर्नुको विकल्प थिएन। हामीले कोरोना महामारीपछि बजारमा खोजी गर्दा एक सेट पनि पिपिई पाएनौं। सरकारले पनि पर्याप्तमात्रामा ल्याउन सक्ने र ल्याए पनि हामीजस्ता निजी क्षेत्रका संस्थालाई दिने अवस्था धेरै टाढाको कुरा हुनसक्थ्यो।
कोरोना कहरजस्तो समस्या हामीजस्तो पेसाकर्मीले पनि जीवनमा पहिलोपटक भोग्दै छौं। यस्तो अवस्थामा थोरैथोरै टिमले मात्रै काम गर्दा पनि डाक्टर, नर्स र हाउसकिपिङलाई यस्तो सेट चाहिन्छ। यस्तो अवस्थामा हामीसँग मात्र भएका १० सेट त केही दिनमै सकिन्थे। त्यतिबेला कल्पनै नगरेको अवस्था आउन सक्छ।
चाइनाको सन्दर्भमा उनीहरूको देशमै उत्पादन हुन्थ्यो। उनीहरूले बाहिर पठाउन रोक्नासाथ उनीहरूका लागि चाहिने जोहो भयो। हाम्रोमा त उत्पादन छैन र बाहिरबाट पनि आएको छैन भनेपछि त विकल्प खोज्न परेन त!
साँच्चै भन्ने हो भने अहिले हामीले गरेजस्तो स्थानीय तहमै पिपिई बनाउने काम विश्वमै गरिएको छैन। हाम्रोजस्तो गरिब र आफ्नै उत्पादन नभएको देशले महामारीको सामना गर्न पनि कि अरूको आश गर्नुपर्यो कि आफ्नै ढंगको तयारी गर्नुपर्यो।
यो रोग निकै भयावह छ। सबैभन्दा डरलाग्दो कुरा बिनालक्षण पनि सर्नसक्छ। अर्कोतिर अन्य रुघाखोकी, निमोनियामा पनि श्वासप्रश्वासमा अप्ठ्यारो हुन्छ, सुरुमा मानिस लक्षण लिएर आए पनि रोग यकिन नहुँदै सरिसक्छ। त्यसकारणले पनि यो उपचारमा पिपिई निकै महत्वपूर्ण छ।
चाइनाको सन्दर्भमा उनीहरूको देशमै उत्पादन हुन्थ्यो। उनीहरूले बाहिर पठाउन रोक्नासाथ उनीहरूका लागि चाहिने जोहो भयो। हाम्रोमा त उत्पादन छैन र बाहिरबाट पनि आएको छैन भनेपछि त विकल्प खोज्न परेन त!
यो एक प्रकारको युद्धको अवस्था हो। मोर्चामा खटिने सैनिकसँग हतियार भएन भने उसले दुस्मनलाई हराउन सक्दैन आफैं हार्छ। अन्य युद्धमा सैनिकलाई कि मार्ने कि मर्ने भन्ने तालिम दिइएको हुन्छ।
तर, चिकित्साकर्मीलाई त जसरी पनि बचाउने भनेर मात्रै ट्रेन्ड गरिएको हुन्छ। त्यसका लागि स्वास्थ्यकर्मी त्रासमा रहेर काम गर्न सक्दैन। विशेष सेवा दिने चिकित्सक, एनेस्थेसिया, डाइलासिसजस्तो विशेष सेवा दिने नर्स, बिरामी भयो भने त्यो सेवा अररूले ह्यान्डल गर्न सक्दैन।
नयाँ हाउसकिपिङ ल्याएर अस्पतालको सिस्टम बुझाएर सेवा दिइरहन पनि गाह्रो पर्छ। यो सम्भावित विपत्तिको सामना गर्ने सिस्टम बनाउनकै लागि हाम्रो यो आपतको तयारी हो।
यो चिकित्सकीय र वैज्ञानिक हिसाबले के होला समयले बताउँछ। तर यो विपत्तिमा विवेक लगाएर गरिएको निर्णय हो। स्तरीय भनिएको पिपिई एकपटक प्रयोग गरेपछि फाल्नुपर्ने हो।
यसलाई निर्मलीकरण गरेर पुनः प्रयोग गर्न सकिन्छ भने हाम्रो विश्वास हो। महामारीमा के ठिक के बेठिकभन्दा पनि विवेक प्रयोग गरेर सिक्ने हो।
यो रोगबारे चाइनाबाट सिकेर अहिले सरकारले लकडाउन गरिरहेको छ। त्यसरी नै भोलि केही नपाएको अवस्थामा यसरी नै आ-आफ्नै आवश्यकताअनुसारका मोडल बनाएरै पनि उपचारलाई सुचारु गर्नुपर्ने अवस्थाका लागि पनि तयार हुनुपर्छ।
अहिले मास्कको धेरै अभाव छ। सरकारले लकडाउन गर्दा पनि मनिसहरू मास्क लगाएर बाहिर हिँडिरहेका छन्। मास्कको यति चरम अभाव छ भने घरमा बस्नुपर्ने मान्छेले एउटा मास्क पनि किन खर्च गरेर सिध्याउने भन्ने सोच आवश्यक छ। भोलि एउटा चिकित्सक वा नर्स एउटा मास्क नपाएर उपचार गर्न नसक्ने र एकजनाको ज्यान जाने अवस्था आउन पनि सक्छ।
सरकार घरमा बस भनिरहेको छ तपाईंहररू मास्क खर्च गरेर किन हिँडिरहनु भएको छ? म सकेसम्म घरमै बस्न, अत्यावश्यक नपरी अस्पताल नजान, चिकित्सकका लागि अत्यावश्यक सामग्री जोहो गर्न सहयोगका लागि आग्रह गर्छु।
मौसम फेरिने बेला भाइरलको संक्रमण जोखिम बढी हुन्छ। एउटा मौसमा स्वास्थ्य एकनासले चलिरहेको हुन्छ। मौसम परिवर्तन हुनेवित्तिकै स्वास्थ्यमा त्यसको प्रभाव पर्छ। एउटा मौसममा अभ्यस्त भएको शरीरलाई अर्को मौसमसँग अभ्यस्त हुन समय लाग्छ। यस्तो बेलामा शरीरको इम्युनिटी डिस्व्यालेन्स हुन्छ। जसले गर्दा मानव स्वास्थ्यमा रुघाखोकी लगायत मौसमी संक्रमणको जोखिम बढ्छ।
त्यसैले यस्तो समयमा स्वास्थ्यमा विषेश ध्यान दिनुपर्छ। मौसम परिवर्तन हुँदैमा सबै बिरामी हुने होइनन्। तर, जसको रोगप्रतिरोधात्मक क्षेमता कजोर हुन्छ तिनीहरूलाई भाइरसले चाडो आक्रमण गर्छ। यसमा पनि कडाखाले संक्रमण आउँदा विरामीको संख्या बढ्ने जोखिम हुन्छ।
जस्तो कुनै कोठामा पाँच जना मध्ये एक जनालाई रुघाखोकी लागेको छ। रुघा लागेको व्यक्तिले हाच्छु गर्दा कोठा भित्रका दुई जनामा स¥यो। दुई जनालाई केही भएन भने रुघा सरेका व्यक्तिको रोग प्रतिरोधात्मक क्षेमता कजोर छ भन्ने हो। त्यसैले मौसमी संक्रमणबाट आत्तिहाल्नुपर्दैन। यसो भन्दैमा लापरबाही नै गर्ने होइन। कडाखाले संक्रमण देखियो भने चिकित्सकको सम्पर्कमा गइहाल्नुपर्छ।
जस्तो अहिलेको मौसमको नै कुरा गर्ने हो भने पनि हामी जाडो मौसमबाट विस्तारै गर्मि मौसमा टेक्दै छौं। यो मौसमा पनि पहिला देखिने भनेको रुघाखोकी नै हो। अर्को, हामीमा खाना पकायर बासी राखेर अर्को दिन खाने बानी हुन्छ। यस्तो बेलामा सफा र हाइजेनिक फुड खाइएन भने झाडा पखाला लाग्ने जोखिम हुन्छ। यस्तै मौसम परीवर्तन हुँदा ज्वरो आउने पनि हुन्छ।
कसरी जोगिने
यस्ता खाले संक्रमणबाट जोगिनका लागि हामीले हाम्रो आनिबानीमा सुधार गर्नुपर्छ। सधै साबुनपानीले राम्रोसँग हात धोएर मात्रै खानेकुरा खाने। कतै बाहिरबाट आउँदा आफ्नो सरसफाइमा ध्यान दिने।
शरीरमा मात्रा पुग्ने गरी सफा र उमालेको पानी पिउने। मास भएको ठाउँमा जानुपरे माक्सको प्रयोग गर्ने। कसैलाई मौसमी संक्रमण भएको थाहा पाए उससँगको सम्पर्कबाट टाढा रहने। आफूलाई रुघा लागेको छ भने पनि अरुलाई नसरोस् भन्ने कुरामा सचेत हुनुपर्छ । बरु एक दुई दिन विदा लिएर घरमै बसेर सावधानी अपनाउनु राम्रो हुन्छ। कडा संक्रमण देखिए चिकित्सकको परामर्शमा औषधी सेवन गर्नुपर्छ।
सामान्य रुघा खोकि लाग्दा घरमा तातो पानीका साथै ज्वानो पानी, अदुवा पानी लगायतका घरेलु उपचार गर्ने। यसले हाम्रो रोग प्रतिरोधक क्षेमता बढाउँछ। जस्तो जिरापानीले शरीरको तापक्रमलाई बढाउँछ। यसले शरीरलाई उर्जा प्रदान गरीराख्छ र भाइरललाई बढ्न दिँदैन।
यस्तै हामीले पानी बढी पिउनुपर्छ। जसले घाटी सुख्खा हुन दिँदैन। यसरी धेरै पानी प्युदा रक्तसञ्चार पनि राम्रो भइराख्छ। हाम्रो शरीरको बेकार तत्व दिशा र पिसावबाट बढी निस्किन्छ। हामीले धेरै पानी पिउदा पिसावको माध्यमबाट यस्ता बेकार तत्व जान्छ र शरीरलाई स्वस्थ रहन मद्दत पुग्छ।
के कोरोना र सामान्य रुघालाई आफै छुट्याउन सकिन्छ?
अहिले विश्वव्यापी रुपमा कोरोना भाइसरको महामारी फैलिएको छ। कोरोना र रुघाको लक्षण केही हदसम्म मिल्दाजुल्दा छन्। यो भन्दैमा जाँच बिनै हामी रुघा लागेको वा कोरोना भएको छुट्याउन सक्दैनौं।
सबै भाइरसको सिमिलर क्यारेक्टर हुन्छ। जस्तो रुघा लाग्ने, वाकवाकी आउने, ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, नागबाट सिकान आउने, घाटीको पछाडि दुख्ने, शरीरमा आलश्यता आउने, ज्वाइन्टहरू दुख्नेलगायत भाइरल संक्रमणका लक्षण हुन्। डाक्टरले पनि आँखाले हेरेर यो कोरोना हो होइन भन्न गाह्रो हुन्छ।
चीन लगायतका देशका कोरोना संक्रमित देशको डेटा हेर्दा यसमा संक्रमित बढी सिक हुने। स्वासप्रस्वासमा समस्या चाडो हुने देखिएको छ। ज्वरोमा पनि कडा १०४ डिग्री भन्दा कडा ज्वरो आउने, घाटीको पछाडि दुख्ने, स्वासप्रस्वास छिटो हुने हुन्छ। कोरोनाका संक्रमितहरूलाई तीन/चार दिनसम्म त छुट्याउनै गाह्रो हुन्छ।
त्यसैले चेक नै नगरी रुघा र कोरोनाको लक्षण छुट्याउन सकिदैन। यस्तो संक्रमणकालिन अवस्थामा रुघा लाग्दैमा धेरै आत्ति हाल्नु पनि हुँदैन। तर, माथी उल्लेखित लक्षण देखापरे चिकित्सकको सम्पर्कमा भने आइहाल्नु राम्रो हो। यदि कोरोनाको संक्रमण देखियो भने क्वारेन्टाइनको व्यवस्था गरेर त्यही बस्नु राम्रो हुन्छ।
रुघाखोकिलाई सामान्य रुपमा नलिने
अहिले रुघाखोकीलाई सामान्य रुपमा लिनु हुँदैन। विश्वमा कोरोनाको महामारी फैलिएको बेला हामीले सामान्य रुघाखोकी त हो भनेर बस्यौं भने त्यो जटिल समस्या बनिदिन सक्छ। रुघाखोकी भाइरलले नै हुने हो। तर, कुनै बेला यही भाइरल पनि बलियो भएर आइदिन सक्छ। भाइरसको संक्रमणले स्वासप्रस्वास सामान्य भयो, मुटुको चाल बढेन, प्रेसर बढेन भने त्यसलाई सामान्य रुपमा लिन सकिन्छ। तर, यसको संक्रमणले ति प्रक्रियामा असर ग¥यो भने त्यो कडाखाले भयो। यसको असर व्यक्ति अनुसार फरक पनि हुनसक्छ। लक्षण एउटै भए पनि हेमोडाइनामिक अनुसार यसको असर फरक हुनसक्छ।
मौसम समय अनुसार परिवर्तन भइराख्छ। मौसमलाई दोष दिने होइन। तर, मौसम अनुसार आउने भाइरलले समस्या गर्ने हो। त्यसैले हामीले समय अनुसार सावधानी अपनाउने हो। भाइरल बेला हेरेर आउँदैन। भाइरल जहिले सुकै आउने भएकाले सधै स्वास्थ्यप्रति सजक भइराख्नुपर्छ।
स्टार अस्पतालमा कार्यरत डा. रञ्जितसँग हेल्थपाेस्ट नेपालका यज्ञराज जाेशीले गरेकाे कुराकानीका आधारमा तयार पारिएकाे आलेख
स्टार अस्पतालले अबको एक साता अस्पतालाका सम्पूर्ण सेवामा ५० प्रतिशत छुट दिने घोषणा गरेको छ। स्टार अस्पताल सानेपामा छ।
आफ्नो १४औं वार्षिकोत्सवको अवसरमा अस्पतालबाट उपलब्ध सम्पूर्ण चिकित्सकीय सेवाहरुमा ५० प्रतिशत छुटको व्यवस्था गरिएको अस्पतालका निर्देशक डा. शैल रुपाखेतीले बताए।
‘चिकित्सकको सिफारिस अनुसार गरिने सम्पूर्ण परीक्षण, भर्ना शुल्क तथा अपरेशन लगायतका सेवाहरुमा ५० प्रतिशत छुट प्रदान गरिने छ’, डा. रुपाखेतीले भने, ‘चिकित्सकको सिफारिस अनुसार आवश्यक औषधिमा १० छुट प्रदान गरिनेछ।’
अस्पताललले खासगरी जनरल फिजिसियन, मधुमेह, थाईराइड तथा हर्मोन रोग, जनरल तथा ल्याप्रोपिक सर्जरी, स्त्री तथा प्रसुती रोग, न्युरो फिजिसियन तथा सर्जरी र हाडर्जोनी तथा रोगसम्बन्धी सेवा उपलब्ध गर्दै आएको छ ।
केही समयपछि अस्पतालले ग्याष्ट्रोलोजी तथा पेटरोग, स्त्री तथा प्रसुती सेवालाई छुट्टै सेन्टरको रुपमा स्थापना गर्ने पनि जनाएको छ।
८ महिनादेखि नयाँ कार्यसमितले अस्पतालको नेतृत्व गरिरहेको र अबको १ वर्षभित्रमा अस्पतालबाट स्वास्थ्यका सम्पूर्ण सेवालाई अझै विस्तार गरिने अस्पतालका अध्यक्ष किशोर कुमार महर्जनले बताए।
‘हामीले हिँड्दै, बामे सर्दै १४ वर्ष पार गरेका छौं’, महर्जनले भने, ‘अब उड्ने बेला आएको छ । जसको लागि सम्पूर्ण अस्पतालका टिमको आवश्यकता रहेको छ।’
केही महिनाअघि थप लगानीसहित नयाँ सेयर सदस्य थपिएपछि अस्पतालले अधिकांश विधामा फुलटाइम चिकित्सकसहित सेवाको दायरा बढाउँदै लगेको छ । १०० बेडरहेको अस्पतालसहित विभिन्न स्वास्थ्य विधा पढाई हुने कलेजसमेत सञ्चालनमा रहेको स्टार ग्रुप अन्तर्गत १८ पूर्णकालीन चिकित्सकसहित ४ सयको हाराहारीमा कर्मचारी कार्यरत छन् ।
हाम्रो शरीरमा दुईवटा मिर्गौला हुन्छन्, जसको प्रमुख काम शरीरबाट फोहोर फाल्नु हो । हामीले जुनसुकै खानेकुरा खाएपश्चात् शरीरले त्यसलाई ३–४ भागमा छुट्याउँछ । खाएको चिजलाई कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन, फ्याट, भिटामिन, मिनरल्स आदिमा छुट्याएर शरीरले लिने गर्छ । काम नलाग्ने चिज दिसामार्फत बाहिरिन्छ ।
शरीरले आफूलाई चाहिने तत्त्व लिएपछि पनि फोहोर बाँकी रहन्छ । त्यस्ता फोहोर तत्त्वलाई फाल्ने काम मिर्गौलाले गर्छ । मिर्गौलाभित्र १० लाख यन्त्र हुन्छन् । शरीरलाई आवश्यक चिज माथि नै बस्छ र अनावश्यक चिज पिसाबबाट जान्छ ।
हाम्रो शरीरमा मुटुले एक समयमा जति रगत निकाल्छ, त्यसको २५ प्रतिशत मिर्गौलामा जान्छ । दिनभरिमा १ सय ८० लिटर ब्लड छानिन्छ । त्यसमध्ये पिसाब जम्मा २ लिटर बन्छ । मिर्गौलाले १ सय ८० लिटरमध्ये चाहिने चिज निकाल्दै जान्छ र नचाहिने चिजलाई पहेँलो पिसाब बनाएर निकाल्छ । पहेँलो पिसाबमा पानी पनि रहेको हुन्छ भने फोहोर चिज पनि हुन्छ । बिहानको पिसाब जहिले पनि पहेँलो हुन्छ ।
यसबाहेक पनि मिर्गौलाले शरीरको एसिड बेस ब्यालेन्स मिलाउने, भिटामिन डीको याक्टिभेसन तथा ब्लड प्रेसर कन्ट्रोल गर्ने काम गर्छ ।
८० प्रतिशत मिर्गौला बिग्रएपछि मात्र रोगका जटिल लक्षण देखापर्छन् ब्लड प्रेसर बढाउने वा घटाउने दुवै काम गराउन सक्छ । ब्लड प्रेसर बढेका वेला मिर्गौलाले पिसाबमा धेरै नुन र पानी पठाउँछ जसले पे्रसर घटाउने काम गर्छ । त्यसैगरी, कम भएका वेला यसले रेनिन नामक हर्मोन सेक्रेसन गर्छ जसले ब्लड प्रेसर बढाउँछ । मिर्गौलाले नै ब्लड प्रेसर नियन्त्रण तथा सन्तुलनमा राख्ने काम गर्छ । त्यसैले दुवै मिर्गौला फेल भएको व्यक्तिमा प्रायः ब्लड प्रेसर बढेको हुन्छ ।
मिर्गौला बिग्रन थाल्यो भने फोहोर जम्मा हुँदै जान्छ । मिर्गौलाले पानी नफाल्दा शरीर सुन्निन थाल्छ । शरीरभित्र फोहोर जम्मा हुँदै जाँदा शरीरको रङ बदलिने, चिलाउने हुन्छ । फोहोर तत्त्वले शरीरका अन्य अंगमा समेत खराबी ल्याउन थाल्छन् । यसले मुटु, ब्रेनलगायत अंगलाई बिगार्छ ।
प्रमुख रूपमा दुईवटा कारणले मिर्गौला बिग्रिन्छ । पहिलो मिर्गौलाको आफ्नै रोग हो, जसमा मिर्गौलामा सोझै लाग्ने रोगका कारण बिग्रिन्छ । दोस्रो कारण अप्रत्यक्ष हुन्छ । यसमा शरीरको अन्य भागमा रोग भयो वा असन्तुलन आयो भने मिर्गौलालाई असर पुग्छ र बिग्रिन्छ ।
अनावश्यक औषधि सेवन तथा अत्यधिक विषादी प्रयोग भएका तरकारी तथा फलफूलको सेवनले मिर्गौला बिगार्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । शरीर दुख्यो भनेर अधिक मात्रामा आफूखुसी पेनकिलर सेवन गर्नाले पनि मिर्गौला बिग्रिन्छ । एन्टिबायोटिक्सको जथाभावी प्रयोगले पनि मिर्गौला बिगार्न सहयोग गर्छ ।
त्यसैगरी, शरीरका अन्य विभिन्न रोगले पनि मिर्गौला बिगार्न भूमिका खेलिरहेका हुन्छन् । त्यसमध्ये डायबिटिज पहिलो नम्बरमा आउँछ । डायलाइसिसमा रहेका धेरैजसो बिरामीमा डायबिटिज पाइन्छ । त्यस्तै, रक्तचाप उच्च भयो भने रगत छान्ने स–साना कण फुट्दै जान्छन् र मिर्गौला बिग्रिन्छ ।
एकपटक बिग्रन सुरु भएपछि मिर्गौला थप बिग्रिँदै जान्छ । त्यसकारण मिर्गौलालाई असर गर्ने रोगबाट बच्नु नै मिर्गौला जोगाउने उत्तम उपाय हो । यस्ता रोग लाग्न नदिन आवश्यक सजगता अपनाउनुपर्छ ।
मिर्गौलाको आफ्नै रोग हुन्छ, जसलाई गोमेरु नेफ्रोलाइटिस भनिन्छ । मिर्गौलामा लाग्ने रोगबारे पहिले नै थाहा पाउनुपर्छ । मिर्गौला बिग्रँदा दुख्दैन । मिर्गौला ८० प्रतिशतभन्दा बढी बिग्रिएपछि मात्र बल्ल शरीर सुन्निने, चिलाउने, छालाको रङ फेरिने, खान मन नलाग्ने, तौल घट्ने हुन थाल्छ । ८० प्रतिशत बिग्रिएपछि मिर्गौला जोगाउन सकिँदैन । त्यसकारण सुरुदेखि नै रोग थाहा पाउनु जरुरी छ ।
मिर्गौलाको रोगबारे थाहा पाउने उपाय एउटा मात्र छ, प्रतिवर्ष मिर्गौलाको जाँच गराउने । मिर्गौला परीक्षणमा पिसाब र क्रियाटिनको जाँच गरे पुग्छ ।
प्रत्येक जन्मोत्सवमा मिर्गौला परीक्षण गराउनुहोस्
प्रत्येक जन्मदिनमा तपाईं एक वर्ष बुढो हुनुहुन्छ । आफू एक वर्ष बुढो हुँदा मेरा कुन–कुन अंग बुढा भएछन्, कुन–कुन अंगले के काम गर्छन् भन्नेबारे थाहा पाउनु जरुरी छ । एक वर्ष पुराना भएका मेरा अंगहरू कहाँ कति खराब भएछन् भनेर जाँच गराउनुपर्छ ।
उदाहरणका लागि हामीलाई सडकको छेउबाट हिँड्नुपर्छ भन्ने थाहा छ । तर, छेउबाट हिड्ँदा पनि गाडीले ठक्कर दिँदैन भन्ने निश्चित त छैन नि ! त्यसरी नै गोमेरु नेफ्रोलाइटिस रोग मिर्गौलामा आफैँ सुरु हुन्छ, जुन हामीलाई थाहै हुँदैन । एक वर्षअघिको परीक्षणमा स्वस्थ देखिएको अंग आज ठिक नहुन पनि सक्छ ।
हामीले खानेकुरामा थाहै नपाई केमिकल खाइरहेका छौँ । कतिपय अवस्थामा हामीले नदेखिनेकिसिमले थुप्रै चिजहरू शरीरभित्र प्रवेश गराइरहेका हुन्छौँ, जसले हाम्रा अंगहरूमा खराबी ल्याइरहेका हुन्छन् ।
नेपालमा मिर्गौलाको समस्या भएका यति नै छन् भन्न सकिँदैन । केही अनुसन्धानले ३ लाखमा मिर्गौलाको केही न केही समस्या रहेको देखाएका छन् । त्यसमध्ये करिब ३० हजारलाई मिर्गौलारोग लागेको र ३ हजार डायलाइसिसमा रहेको अनुमान छ ।
उपचारको अवस्था मिर्गौलाको उपचार धेरैजसो ठूला सहरमै केन्द्रित छ । नेफ्रोलोजिस्ट पनि सहरकेन्द्रित छन् । यस्तो किन पनि भइरहेको छ भने उपचारका लागि हामीलाई डायलाइसिस मेसिन चाहिन्छ, मिर्गौला परीक्षणका प्रविधि तथा उपकरण उच्च गुणस्तरीय हुनुपर्छ । रोग पत्ता लगाउन जहाँ पनि सकिएला, तर उपचारका क्रममा ठूला जाँच आवश्यक हुन्छन् । त्यसैले मिर्गौलाको उपचार सहरकेन्द्रित भएको हो । सहरबाहिर परीक्षण तथा उपचारका लागि अवाश्यक प्रविधि उपलब्ध छैनन् ।
नेपालमा हाल ५० जनाको हाराहारीमा नेफ्रोलोजिस्ट (मिर्गौलारोग विशेषज्ञ) उपलब्ध छन् । प्रतिदिन बिरामी संख्या बढ्दै गएको छ । यसले चिकित्सकमाथि पनि चाप थपिँदै गएको छ ।
प्रारम्भिक लक्षण वा संकेत मिर्गौला बिग्रिएको पूर्ण जानकारी ८० प्रतिशत बिग्रिएपछि मात्र हुन्छ । तर, कहिलेकाहीँ त्यसअघि नै पनि केही लक्षण देखापर्छन् । पिसाबमा रगत वा फिँज आएको छ भने मिर्गौला बिग्रिन सुरु गरेको हुन सक्छ ।
मुख्यतया ढाडको पछाडि दुख्छ भने मिर्गौलामा इन्फेक्सन वा ढुंगा हुन सक्छ । यसलाई बेवास्ता गर्नुहुँदैन । बेवास्ताले भोलि ठूलो दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ । पिसाब गरिरहँदा पहिलेभन्दा फरक किसिमको देखिन्छ, गन्ध आउँछ, पिसाब धेरैपटक लाग्छ, पिसाब पूर्ण रूपमा आउँदैन भने यी मिर्गौला बिग्रन सुरु गरेका प्रारम्भिक लक्षण हुन् ।
त्यसपछि, मिर्गौलाले पिसाबमा भएको फोहोर फाल्न नसकेको अवस्थामा शरीर सुन्निन थाल्ने, थकान बढ्दै जाने, शरीरको रङ परिवर्तन हुँदै जाने, चिलाउन थाल्ने, खानामा अरुचि हुने, श्वास–प्रश्वासमा समस्या, मुटुको चालमा गडबडी आउनेजस्ता समस्या देखिन्छन् ।
हाम्रो सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको मिर्गौलालाई खराब हुन नदिने अथवा खराबी सुरु हुँदै वा कम बिग्रिँदै कसरी पत्ता लगाउने भन्ने नै हो । यो यति धेरै चुनौतीपूर्ण छ कि पूरै मिर्गौला नबिग्रिएसम्म केही थाहै नहुन सक्छ ।
समाधानको पाटो मिर्गौला बिग्रन नदिन सुगर, बाथ तथा उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ । मिर्गौलामा खराबी आइसकेपछि पिसाबमा प्रोटिन देखियो वा अन्य लक्षणबाट पत्ता लगाइन्छ । तर, के मिर्गौलामा कुन रोग छ भन्ने पत्ता लगाएर मात्र उपचार सुरु गर्नुपर्छ । मिर्गौलारोग फरक प्रकृतिका हुन्छन् । उपचारमा प्रयोग गरिने औषधि जति धेरै कडा हुन्छ त्यति नै बढी इन्फेक्सन हुन्छ । त्यसैले रोगको प्रकृति यकिन गरेर मात्र उपचार सुरु गर्नुपर्छ ।
रोग यकिन गर्न धेरैजसोमा मिर्गौलाबाट मासुको टुक्रा निकालिन्छ र परीक्षण गरिन्छ । यो प्रक्रियाबाट मिर्गौलाको खास समस्या पत्ता लगाएपछि मात्र उपचार सुरु गरिन्छ । यो परीक्षणबाट आजको दिनसम्म मिर्गौला कति बिग्रिएको छ भन्ने अन्दाज गर्न सकिन्छ । मिर्गौलाको क्षमताको अन्दाज भएपछि उपचारमार्फत मिर्गौला कति राम्रो हुन सक्छ भन्ने पनि अनुमान गर्न सकिन्छ । यसले कस्तो उपचार विधि अपनाउने, कत्तिको कडा औषधिको प्रयोग गर्ने निर्णय गर्न सहयोग गर्छ ।
उपचार सुरु गरेपछि बिचमा छोड्नुहुँदैन । औषधि सेवनपछि बिचमा ठिक हुन्छ । त्यसपछि बेवास्ता गर्न थाल्ने वा अरुको अनावश्यक सल्लाहमा आउने बानीले समस्या निम्त्याएको छ । हामी चिकित्सक यत्रो वर्ष पढेर, अभ्यास गरेर मिर्गौलाको उपचार गरेर पढाउँछौँ । तर, बिरामी घर गएपछि छिमेकीलाई सोधेर बहकाउमा आउँछन् । कहाँ यत्रो औाषधि खान हुन्छ, योभन्दा आयुर्वेदिकले राम्रो गर्छ, यो औषधिले साइडइफेक्ट गर्छ जस्ता सल्लाहमा आएर औषधि बिचैमा छोड्ने प्रवृत्ति छ ।
साइडइन्फेक्ट प्रत्येक चिजको हुन्छ, धेरै वा थोरै मात्र हो । जसले काम गर्छ, उसले नराम्रो काम पनि गर्छ । औषधि खानेलाई साइडइफेक्ट पनि हुन्छ । औषधि किन खाइरहेको छु, जरुरी छ कि छैन, त्यो मनन गर्नुपर्छ । चिकित्सकको सल्लाहबेगर औषधि प्रयोग गर्नुहुँदैन । जथाभावी प्रयोग गरिने औषधिले मिर्गौलालाई असर गर्छ ।
सुगर, उच्च रक्तचाप, बाथलाई नियन्त्रणमा नहुँदा मिर्गौलामा असर पर्छ । हाम्रो अव्यवस्थित खानेकुराले पनि मिर्गौलामा प्रत्यक्ष असर पुर्याइरहेको हुन्छ । त्यसैले स्वस्थ खानेकुरा खानुपर्छ, जीवनशैली स्वस्थ अपनाउनुपर्छ ।
दैनिक २ लिटर पिसाब बन्ने गरी पानी पिउने शरीरमा फोहोर जम्मा भइरहेको हुन्छ, त्यसलाई बगाउन प्रशस्त मात्रामा पानी पिउनुपर्छ । स्वास्थ्य सामान्य भएको व्यक्तिमा दैनिक २ लिटर पिसाब हुनु जरुरी छ । त्यसैले २ लिटर पिसाब बनाउने गरी पानी खानुपर्छ । जाडो महिनामा २ लिटर पिसाब बनाउन खाना तथा चियामा बाहेक थप १.५ लिटर पानी खानुपर्छ । गर्मी महिना तराईमा २ लिटर पिसाब बनाउन समग्रमा ७–८ लिटरसम्म पानी खानुपर्छ । पानी कति खानेभन्दा पनि २ लिटर पिसाब बनाउनुले अर्थ राख्छ । पानी त खायौँ तर पसिना बनेर निस्कियो, पिसाबमा जान सकेन भने त्यसले मिर्गौलालाई काम गर्दैन ।
स्वस्थ मानिसको बिहान उठ्नेबित्तिकैको पिसाब पहेँलो हुनुपर्छ । किनभने, मिर्गौलालाई प्रकृतिले यसरी बनाइएको छ कि राति सुतिसकेपछि मिर्गौलामा चाहिनेजति मात्र पानी जान्छ । रातिमा धेरैपटक पिसाब लाग्छ भने मिर्गौला बिग्रिएको संकेत हुन सक्छ ।
मिर्गौलारोगबाट बच्ने एक मात्र उपाय भनेको रोग लाग्नै नदिनु हो । एकपटक मिर्गौलामा खराबी आइसकेपछि निको गराउने उपाय निकै कम छन् । पूर्ण रूपमा निको गराउने औषधि छैन, केही न केही तुस बाँकी रहिरहन्छ ।
ललितपुरस्थित स्टार अस्पतालले स्टार अस्योरेन्स प्याकेज सुरुवात गरेको छ । शनिबार एक कार्यक्रम गर्दै अस्पतालले प्याकेजको सुरु गरेको जानकारी दिएको छ । स्वास्थ्य बिमा, जीवन बिमा, र कल्याण स्वास्थ्य योजना प्याकेजमा समावेश भएका छन् । शिखर बिमा कम्पनी र नागरिक जीवन बिमा कम्पनीको सहकार्यमा बिमा कार्यक्रम सञ्चालन भएको अस्पतालका प्रबन्ध निर्देशक डा. शैल रुपाखेतीले जनाकारी दिए ।
स्वास्थ्य बिमा अन्तर्गत ३५ वटा घातक रोगको उपचार तथा १ सय ५० भन्दा बढी स–सना रोगको उपचार हुने अस्पतालले जनाएको छ । जसमा रोगअनुसार व्यक्तिगत रुपमा ५० हजारदेखि १० लाखसम्म र परिवारको लागि ५० हजारदेखि २० लाखसम्मको उपचारको सेवा– सुविधा रहेको छ । संसारभर स्वास्थ्य सेवा मंहगो बन्दै गएको छ, त्यसमा नेपालमा पनि अछुत रहेको छैन । ‘नेपाल सरकारले गरेको स्वास्थ्य बिमालाई थप प्रभावकारी बनाउनको लागि हामीले पनि बिमा योजना सञ्चालन गरेका छौ,’ डा. रुपाखेती भन्छन्,‘ सरकारसँग हातेमालो गर्दै अघि बढ्न चाहन्छौ ।’ बिमा कार्यक्रममा समावेश भएपछि अस्पताल कार्डको व्यवस्था गर्ने र कार्डको मार्फतबाट अस्पतालबाट तोकिए बमोजिमको सेवा सुविधा प्राप्त हुने अस्पतालले जनाएको छ । सरकारले स्वास्थ्य विमा देशव्यापी रुपमा पुर्याउन नसकेको अवस्थमा निजी अस्पतालले बिमा कार्यक्रम समावेश गरेर महत्वपूर्ण कामको थालनी गरेको राष्ट्र«सभाका अध्यक्ष गणेश प्रसाद तिमिलसिनाले बताए । हामी बिरामी परेपछि मात्र उपचारको खोजीमा धेरै रकम खर्च गर्ने गरेका छौ, तिमल्सिनाले भने,‘ बिमा कार्यक्रममा समावेश हुँदा यत्रो त्यो जोगिन्थ्यो ।’
तिमल्सिनाले रोगीहरुको उपचार कति गर्यौँ भन्ने तथ्यांक निकाल्नुभन्दा पनि कति रोगीहरु अस्पताल आउने संख्या घट्यो भन्न महत्वपुर्ण हुने बताए । विशेष अतिथिमा रहेका स्वास्थ्य तथा जनसंख्या राज्यमन्त्री नवराज रावतले अस्पतालले गरेको स्वास्थ्य बिमाको कार्यक्रमलाई परिमाणमुखी बनाउनको लागि आग्रह गरे । सरकार ल्याएको स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रमलाई यस प्याकेजले थप सहयोग पुग्ने रावतको भनाइ थियो । ‘निजि अस्पतालहरु नाफामुखी नभई सेवामुखी तर्फ उन्मुख हुनुपर्दछ, मन्त्री रावतले भने,‘ यसको लागि उपत्यकामा मात्र सिमित नभएर देशको कुना–काप्चामा यो सेवा दिन आवश्यक छ ।’ सन् २००६ मा स्थापना भएको स्टार अस्पतालल नेपाल स्वास्थ्य र जनसंख्या मन्त्रालयले आफ्नो भौतिक सुविधा निमार्ण गर्ने सन्दर्भमा तोकेको मापदण्ड पुरा गर्ने निजी क्षेत्रको पहिलो अस्पताल रहेको अस्पतालका अध्यक्ष किशोर महर्जनले जानकारी दिए । १ सय शैया भएको अस्पतालमा २२ विशेष केन्द्रहरु, बहिरंग र अन्तरंग सेवाका साथै विकासात्मक मोड्युलर अपरेशन थिएटरहरु रहेका छन् ।
आफूले प्राकृतिक रूपमा लिएर आएको जोर्नी नक्कली जोर्नीभन्दा जहिले पनि राम्रो हुन्छ । मानिसले भगवान्ले बनाएजस्तो जोर्नी बनाउन सक्दैन । तसर्थ, अनिवार्य अवस्था आइनपरेसम्म हाम्रो शरीरमा जोर्नी परिवर्तन गर्नुहुँदैन । जसरी कालो कपाल बिस्तारै सेतो हुँदै जान्छ, त्यसैगरी नै जोर्नी पनि उमेरक्रमसँगै बिस्तारै खिइएर जान्छ ।
जोर्नीको कुरा गर्दा सामान्यतया घुँडा र हिपको नै बढी कुरा गरिन्छ, किनभने यिनै दुई भागले हाम्रो शरीरलाई थाम्ने काम गर्छन् । शरीरका विभिन्न अंगको प्रत्यारोपण गर्न सकिने भए पनि बढी लोड पर्ने भाग घुँडा र हिपको प्रत्यारोपण बढी हुने गर्छ । यी भागमा अप्रेसन गर्दा अन्य जोर्नीमा भन्दा धेरै सफलता पनि पाउन सकिन्छ ।
प्रत्यारोपणको प्रविधि आउनुअघि सामस्या भएको जोर्नी नै काटेर फालिदिने गरिन्थ्यो । तर, अहिले जोर्नीलाई बचाउने कोसिस गरिन्छ । सबैभन्दा पहिले हिप प्रत्यारोपण बेलायतका सर डा. जोन चार्नले गरेका थिए । हाम्रो जस्तो देशमा जोर्नीको प्रत्यारोपण बाध्यता नभएसम्म नगर्दा राम्रो हुन्छ । त्यसैले, एक्स–रेमा खराबी देखियो भन्दैमा अप्रेसन गरिहाल्नुहुँदैन । जोर्नी खिएको वा बिरामीलाई धेरै नै समस्या आइपरेको अवस्थामा मात्र प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने हुन्छ । किनभने, प्रत्यारोपण मानिसको क्वालिटी अफ लाइफ (जीवनको गुणस्तर) फर्काउनका लागि गर्ने हो । मानौँ कि, ६० वर्षको मानिसलाई १५ मिनेट पनि हिँड्न गाह्रो छ भने ऊ एउटा कोठाबाट बाहिर निस्कन सक्दैन । त्यस्तो मानिसले न सुत्न सक्छ, न हिँड्न, दुखाइ सहन नसक्ने अवस्थामा हुन्छ । यस्ताखाले स्थिति आइपरेमा मात्र प्रत्यारोपणको बाटो रोज्नु राम्रो हुन्छ ।
हामीले देशभरमै सर्वसुलभ दरमा हिप र घुँडाको जोर्नी प्रत्यारोपण गर्दै आएका छौँ । घुँडाको जोर्नी प्रत्यारोपण गर्ने इक्विपमेन्ट (इन्पान्ट) रिप्लेसमेन्टको मात्रै १ लाख ५० हजार पर्छ, जुन अमेरिकन कम्पनीले बनाएको हो । भारतले बनाउने गरेको इन्पाल्ट १ लाखमा पनि पाउन सकिन्छ । त्यो इन्पान्ट कति वर्ष टिकाउ हुन्छ, त्यसको तथ्यांक छैन । तर, हामीले प्रयोग गरिरहेको अमेरिकन कम्पनीको इन्प्लान्ट सामान्यतया १०० जनामा प्रत्यारोपण गर्दा ९५ जनामा १० वर्ष, ९० जनामा १५ वर्ष, ७५ देखि ८५ जनामा २० वर्ष टिकाउ हुन्छ । कहिलेकाहीँ ४ वर्षमा पनि पुनः प्रत्यरोपण गर्नुपर्ने हुन सक्छ । भित्र कतै इन्फेक्सन भएको खण्डमा चाँडै नै समस्या देखिन सक्छ ।
जोर्नी प्रत्यारोपण ठूलो अप्रेसन हो । म बिरामीसँग जहिले पनि के भन्छु भने जोर्नी प्रत्यारोपणका जोखिम धेरै छन् । त्यसमा पनि बिरामीमा समस्या धेरै छ भने प्रत्यारोपणको जोखिम कम हुन्छ र समस्या सानो छ भने जोखिम धेरै हुन्छ । त्यसैले समस्या कम छ भने अप्रेसन नगनुहोस्, समस्या ठूलो भएमा अनिवार्य अवस्थामा मात्र प्रत्यारोपण गराउनुहोस् ।
जोर्नी प्रत्यारोपणका नराम्रा पक्ष पनि छन् । जस्तो कि, दुखाइ हुन सक्ने, खुट्टामा रगत जम्न सक्ने, छातीमा रगत जमेका कारण ज्यानै जान सक्ने अवस्था पनि आउन सक्छ । तर, यो अवस्था १० हजार मानिसमा १–२ जनामा मात्र आउन सक्छ । इन्फेक्सन भएको अवस्थामा भित्रका सबै इक्विपमेन्ट झिक्नुपर्ने हुन्छ । खुट्टा नै काट्नुपर्ने अवस्था भने न्यून हुन्छ । यस्ता कुराको पूर्ण जानकारी बिरामीलाई हुनु आवश्यक भएकाले हामी सम्झाउने गर्छौं । यो बिरामीले सोच–विचार गरेर डिसिजन लिनुपर्ने कुरा हो ।
समस्या आम तर उपचारमा पहुँच सीमित यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालमा जोर्नीको समस्या धेरैमा छ । तर, उपचारमा पहुँच भने न्यून छ । अन्य निजी अस्पतालमा उपचार गराउँदा ५ लाखभन्दा बढी लाग्छ । तर, हामीले २ लाख ९९ हजारमा उपचार गर्दै आएका छौँ । यसमा १ लाख ५० हजारको इन्प्लान्ट, रगत परीक्षण र अप्रेसनका लागि औषधि र ७ दिनको भर्नाशुल्क जोडिएको छ । तर, यसमा कुनै ठूलो समस्या आयो, हाम्रो नियन्त्रणबाहिर गयो भनेचाहिँ यसभित्रबाट उपचार सम्भव हुँदैन, थप शुल्क लाग्ने हुन्छ । उदाहरणका लागि उपचार गर्दागर्दै हृदयाघात भएको खण्डमा यसको उपचारबापत छुट्टै शुल्क लाग्छ । अप्रेसनअघि बिरामी फिट छ कि छैन जाँच गरिन्छ । ६५–७० वर्ष नाघेपछि गरिने अप्रेसनको हकमा केही न केही रिक्स अवश्य हुन्छ । युवाअवस्थाका मानिसको अप्रेसन नगर्दा राम्रो, तर ४५ वर्षकोमा पनि गरेको देखिएको छ ।
निजी अस्पतालका अतिरिक्त जोर्नी प्रत्यारोपण सेवा केही सरकारी अस्पतालमा पनि उपलब्ध छ । सरकारीस्तरमा निजामती अस्पताल, त्रिवि शिक्षण अस्पताललगायतले यो सेवा दिँदै आएका छन् ।
कारण अनेक जोर्नी कमजोर हुुनका धेरै कारण छन् । यसको प्रमुख कारणका रूपमा उमेरलाई लिन सकिन्छ । धेरै मानिसमा जेनेटिक (वंशानुगत) कारणले पनि जोर्नी खिइन्छ । यसमा पनि स्थान र परिवेशअनुसार फरक–फरक समस्या पाइन्छ । एसियन मानिसमा घुँडाको समस्या धेरै छ भने पश्चिमाहरूमा हिप (नितम्ब) मा बढी समस्या छ । घुँडाको समस्या प्रमुखतया पुरुषमा भन्दा महिलामा बढी रहेको पाइन्छ । कसैलाई युवाअवस्थामा घुँडामा चोट लागेको छ, कुनै पनि जोर्नीमा चोट लागेको वा भाँच्चिएको छ भने त्यो जोर्नी चाँडै खिइन्छ । त्यसैगरी, इन्फेक्सन भएको छ वा बच्चा जन्मिँदा असामान्य तरिकाले जन्मिएको छ भने जोर्नीमा समस्या निम्तिन सक्छ ।
हामी जति घुँडा खुम्च्याउँछौँ अगाडिको पांग्रामा प्रेसर (दबाब) बढ्दै जान्छ । जोर्नी खिइनुमा कुनै एउटा मात्र कारण नभएर धेरै कारण जोडिएका हुन्छन् । त्यसैले पनि एसियन मानिसमा जोर्नी खिइने समस्या किन बढी देखियो भनेर हालसम्म कसैले पनि कारण पत्ता लगाउन सकेको अवस्था छैन ।
उपचार : जोखिम र सावधानी कुरकुरे हड्डी गएको खण्डमा प्रत्यारोपणै भने गर्नुपर्दैन । तर, हड्डी पुरै खिइएको अवस्थामा प्रत्यारोपणको विकल्प रहँदैन । यस्तो अवस्थामा अप्रेसनमा धेरै समस्या आउन सक्छन् । यस्ता अप्रेसन गर्दा सरदर १ घण्टा ३० मिनेट समय लाग्ने गरेको छ । हड्डी पुरै खिइनुअघि नै बिरामीले सही उपचार पाउन सके निको भएर जान्छ । कोही व्यक्तिलाई अप्रेसन आवश्यक देखिएको छ, तर तत्कालै अप्रेसन गर्ने इच्छा छैन भने वर्षदिनभित्र एकपटक चेकजाँच गराउन अनुरोध गर्छु ।
जोर्नी प्रत्यारोपणका लागि जुन इन्प्लाल्ट बनाएको छ, त्यो ६० वर्षमाथिका बिरामीलाई लक्षित गरेर बनाइएको हो । र, यो प्रत्यारोपण घुँडा तन्दुरुस्त बनाएर फुटबल खेलाउनका लागि होइन, दुखाइ नभईकन हिँड्न र नर्मल कामका लागि हो ।
मैले बिरामीको ६ महिनाअघि गरेको एक्स–रे र ६ महिनापछिको एक्स–रेमा धेरै भिन्नता पाएको छु । जोर्नी दुखेको अवस्थामा प्रारम्भिक उपचारमा पेनकिलरको प्रयोग र फिजियोथेरापी गर्नुपर्छ । जति घुँडा खिइन्छ, त्यति नै थाईको मासु सुक्दै जान्छ । फिजियोथेरापी उपयोगी छ ता कि घुँडालाई सपोर्ट गर्न मासु बलियो रहोस् ।
जोर्नी प्रत्यारोपणका जोखिम पनि उत्तिकै छन् । ८० वर्षमाथिका मानिसको अप्रेसन गर्दा मृत्यु हुने सम्भावना बढी हुन्छ । हिपको अप्रेसन गर्दा नसा तन्किन सक्छन्, जसका कारण पैताला झर्न सक्छ, तर बिस्तारै रिकभर हुँदै जान्छ । घुँडाको अप्रेसन गर्दा अगाडिको भागको छाला लाटो हुन सक्छ, घुँडालाई टेक्न गाह्रो हुन्छ । किनभने, हामी प्रकृतिको विपरीत जाँदै छौँ । छालामुनि रहेका स–साना नसा काटिन सक्छन्, जसका कारण केही समस्या आउन सक्छन् ।
स्टार हस्पिटल सानेपा, ललितपुरले नेपालीहरुको घर आँगनमा आउँदै गरेको महान चाडलाई लक्षित गरी हस्पिटलमा असोज १ देखि १५ गतेसम्म वृहत निःशुल्क स्वास्थ्य परामर्श शिविरको घोषणा गरेको छ ।
स्वास्थ्य शिविरमा जनरल फिजिसियन, मधुमेह, थाईरोईड तथा हार्मोन रोग, जनरल तथा ल्याप्रोस्कोपिक सर्जरी, स्त्री तथा प्रसुती रोग, न्यूरो फिजिसियन तथा सर्जरी र हाडजोर्नी तथा नशा रोगसम्बन्धी सेवा उपलब्ध अस्पतालले जनाएको छ ।
स्वास्थ्य शिविरमा अस्पतालले आवश्यक ल्याब परिक्षण, भर्ना शुल्क र शल्यक्रियागायतका सेवाहरुमा ५०% छुटका साथै औषधीमा १०% छुट प्रदान गर्ने अस्पतालले जनाएको छ । नयाँ व्यवस्थापसहित पूर्णकालीन चिकित्सकसहित १२ घण्टे ओपिडी र २४ घण्टे आकस्मिक सेवा सञ्चालनमा ल्याएको छ ।
डेढ दशकअघि स्थापित ललितपुरको पुरानोमध्येको एक स्टार अस्पतालले आकस्मिक उपचारका विशेषज्ञबाट २४ घण्टे आकस्मिक सेवासहित पूर्णकालीन विशेषज्ञ चिकित्सकबाट १२ घण्टा ओपिडी सेवा सञ्चालनमा ल्याएको छ । अस्पतालले महत्त्वपूर्ण विधामा पूर्णकालीन विशेषज्ञ चिकित्सक राखेसँगै सेवाको प्रवर्धन र गुणस्तर दुवै पाटोमा सक्रियता बढाएको छ ।
वि.सं. २०६३ फागुनदेखि सेवा आरम्भ गरेको अस्पतालले १४ वर्षको यात्रामा सेवाविस्तारसँगै व्यवस्थापकीय उतार–चढावसमेत भोगेको छ । पछिल्लोपटक नयाँ व्यवस्थापनको प्रवेश भएसँगै अस्पताल नयाँ नयाँ सोच र योजनाका साथ अगाडि बढ्न लागेको हो । अस्पतालको ५१ प्रतिशत सेयरसहित ३३ वर्ष बैंकिङ क्षेत्रमा बिताएका किशोरकुमार महर्जनको समूहले अस्पतालमा लगानी बढाएको छ । पब्लिक लिमिडेटका रुपमा रुपान्तरिक अस्पतालका नयाँ सेयर सदस्यमध्ये अधिकांश ललितपुरसहित, काठमाडौंका सीतापाइला, मातातीर्थलगायत क्षेत्रका स्थानीय छन् । एक वर्षअघि मात्रै नेतृत्वबाट बाहिरिएका चर्चित शल्यचिकित्सक डा. शैल रुपाखेतीले अस्पतालको प्रबन्धनिर्देशकको जिम्मेवारी सम्हालेका छन् ।
उनले पूर्णकालीन र अल्पकालीन चिकित्सकबाट बिहान ८ बजेदेखि बेलुका ८ बजेसम्म (सिफ्टवाइज) अधिकांश विशेषज्ञता ओपिडीसमेत सुचारु गरिने जानकारी दिए । सय शय्याको अनुमति पाएको अस्पतालले अब पूर्ण शय्या सञ्चालनमा ल्याएर, आइसियू, एनआइसियू र सिसियूसहितको बहुविशेषज्ञ अस्पताल बनाउने जनाएको छ ।
नवनियुक्त प्रबन्धनिर्देशक डा. रुपाखेतीका अनुसार पछिल्लोपटक जनरल मेडिसिन, जनरल एन्ड जिआई सर्जरी, स्त्री तथा प्रसूतिरोग, एनेस्थेसिया एन्ड क्रिटिकल मेडिसिन, हाडजोर्नी, न्युरो सर्र्जरी, बालरोग, मुटुरोग, रेडियोलोजी र ट्रमाजस्ता महत्त्वपूर्ण विधामा पूर्णकालीन चिकित्सक आबद्ध गराइसकिएको छ । ‘अब २४सै घण्टा आकस्मिक चिकित्सा विषयकै विशेषज्ञसहितको आकस्मिक सेवा सुरु भइसकेको छ,’ डा. रुपाखेतीले भने, ‘यो क्षेत्रकै उत्कृष्ट र बहुविशेषज्ञ अस्पतालका रुपमा विकास गर्ने नयाँ लक्ष्य लिएर आएका छौँ ।’
उनले पूर्णकालीन र अल्पकालीन चिकित्सकबाट बिहान ८ बजेदेखि बेलुका ८ बजेसम्म (सिफ्टवाइज) अधिकांश विशेषज्ञता ओपिडीसमेत सुचारु गरिने जानकारी दिए । सय शय्याको अनुमति पाएको अस्पतालले अब पूर्ण शय्या सञ्चालनमा ल्याएर, आइसियू, एनआइसियू र सिसियूसहितको बहुविशेषज्ञ अस्पताल बनाउने जनाएको छ ।
पूर्ण गुणस्तरीय सेवाका लागि अन्तरविभाग समन्वयमा जोड दिएर आगामी दिनमा केही महत्त्वपूर्ण विधाका सुपरस्पेसलाइज्ड सेन्टरका रुपमा अस्पताललाई विकास गर्ने योजना रहेको डा. रुपाखेतीले जानकारी दिए । उनका अनुसार स्टारलाई जोर्नी तथा घुँडा प्रत्यारोपण र स्पोर्स मेडिसिन, ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइन सर्जरी, इनभिक्टो फर्टिलाइजेसन (आइभिएफ) र प्रिभेन्टिभ कार्डियोलोजी सेन्टरका रुपमा विकास गर्ने योजना छ । हाल अस्पतालमा मुटुरोग, नाक–कान–घाँटी, जोर्नी, सर्जरी, आर्थोस्कोपी, जोर्नी विधाका चर्चित विशेषज्ञ चिकित्सक, नर्स, अन्य प्राविधिक तथा प्रशासनिक कर्मचारी गरी ३ सयभन्दा बढी जनशक्ति आबद्ध छ ।
अस्पतालले सेवाका अलावा स्टार एकेडेमीमार्फत सिटिइभिटीअन्तर्गतको नर्सिङ, एचए र पोखरा विश्वविद्यालयअन्तर्गतको स्नातक तहका बिएमएलटी, बिपिएच, बिफर्मालगायत कोर्ससमेत सञ्चालन गर्दै आएको छ । अस्पतालले २ वर्षदेखि आफ्नै सुविधासम्पन्न भवनमार्फत सेवा दिँदै आएको छ ।
