वीर अस्पतालको मुख्य भवनको पछाडि तीनतले अत्याधुनिक सेतो भवन देख्न सकिन्छ । भवनको ढोकाबाट भित्र पस्नासाथ एक किसिमको शीतलता अनुभूत गर्न सकिन्छ । बिरामी कुरुवाका लागि बस्ने फराकिलो ठाउँ, अपांगमैत्री शौचालय, बिजुली ब्याकअप जेनेरेटर, सेन्सरयुक्त धारा, डाक्टर तथा नर्स बस्ने व्यवस्थित कक्ष, सेमिनारका लागि व्यवस्थित हल, वीरको नवनिर्मित भवन कुनै विकसित मुलुकको अस्पतालभन्दा कम देखिँदैन ।
जापान सरकार सहयोग नियोग (जाइका) ले ८० करोडको लागतमा निर्माण गरिदिएर २ महिनाअघि नै नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरे पनि हालसम्म सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । जनशक्ति र नेपाल सरकारको भगमा परेको उपकरण अभावमा नयाँ भवनमार्फत सेवा सञ्चालनमा ल्याउन नसकिएको वीरका निर्देशक डा. केदार सेन्चुरी बताउँछन् ।
तीनतले भवनमा मुटु, मिर्गौला र ग्यास्ट्रोका विभाग राखिएका छन् । उपकरण नहुँदा नयाँ भवनमा राखिएका दुई विभागका कोठाहरू खाली छन् । मिर्गौला विभागमा डायलाइसिस सेवा चलिरहेकै छ, तर जनशक्ति अभावमा वार्ड भने चल्न सकेको छैन । ०७२ को महाविनासकारी भूकम्पले अस्पतालका भवनहरू जीर्ण भएपछि जाइकाले अत्याधुनिक भवन निर्माण गरी हस्तान्तरण गरिसक्दा पनि नेपाल सरकारले उपकरण र जनशक्ति उपलब्ध नगराउँदा भवन सञ्चालनमा आउन सकेका छैनन् । वीरको नवनिर्मित भवनमा सरकारले आफ्नो भागमा परेका उपकरण तथा जनशक्ति उपलब्ध नगराउँदा भवनमा स्थानान्तरण गरिएका विभागका सेवाहरू बिरामीले पाउन सकेका छैनन् ।
अस्पतालले मुटु, मिर्गौला र ग्यास्ट्रो विभाग सञ्चालनका लागि मन्त्रालयसँग ५१ करोड माग गरेको थियो । तर, मन्त्रालयबाट १ करोड निकासा भयो, त्यो पनि समय घर्काएर । डा. सेन्चुरी भन्छन्, ‘१ करोड पनि आर्थिक वर्षको अन्तिममा आएका कारण हामीले उपकरण किन्न प्रयास गर्दा प्रक्रियागत ढिलाइ भएका कारण फ्रिज हुन पुग्यो ।’
देशकै ठूलो अस्पताल वीरले भूकम्पले भवनमा क्षति पुर्याएपछि पुरानो भवनमा खुम्चिएर सेवा दिनुपर्ने वातावरण बन्यो । भवन निर्माणपश्चात् खुम्चिएका सेवा विस्तार भई बिरामीले गुणस्तरीय सेवा पाउने सबैको आशा थियो । तर, भवन हस्तान्तरण भएको २ महिनासम्म न त सरकारले उपकरण तथा जनशक्ति व्यवस्थापनका लागि केही पहल नै गरेको छ, न अस्पतालले नै उपलब्ध जनशक्ति तथा उपकरणको व्यवस्थापनबाट सञ्चालनमा ल्याउनमा चासो नै देखाएको छ ।
५१ करोड माग्दा मन्त्रालयले ढिलो गरी दियो १ करोड, त्यो पनि फ्रिज
भूकम्पपछिको पुनर्निर्माणका क्रममा जाइकासित भएको सम्झौतामा भवनको निर्माण र केही उपकरण जाइकाले व्यवस्था गर्ने र विभागका लागि आवश्यक उपकरण स्वास्थ्य मन्त्रालयले खरिद गर्ने उल्लेख थियो । ‘भवन निर्माण र केही उपकरण जाइकाले दिने र बाँकी विभागहरूका लागि आवश्यक पर्ने उपकरण स्वास्थ्य मन्त्रालयले व्यवस्था भन्ने सहमति भएको थियो,’ निर्देशक डा. सेन्चुरी भन्छन्, ‘हस्तान्तरण भएसँगै हामीले भवनको उद्घाटन पनि गर्यौँ, तर सञ्चालनमा ल्याउन सकेनौँ ।’ ९४ बेडको यो भवन सञ्चालनमा आउन सके बिरामीले उपचारका लागि भोगिरहेको सास्ती कम हुने डा. सेन्चुरी बताउँछन् ।
उपप्रधान एवम् स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री उपेन्द्र यादवले पटक–पटक निजी अस्पतालको भन्दा वीरको सेवा गुणस्तरीय र भरपर्दो रहेको बताउँदै आएका छन् । तर, विदेशीले बनाइदिएको भवनमा आफूले कबोलेबमोजिमको उपकरण उपलब्ध नगराएर सेवा सञ्चालनमा ल्याउन नसक्नुले सरकारी अस्पतालको सेवाविस्तार र गुणस्तरअभिवृद्धिमा मन्त्रालयको चासो स्प्रष्ट हुन्छ ।
‘बजेट तथा जनशक्तिका लागि स्वास्थ्य मन्त्रालयसँग माग गरेका छौँ, ‘कि त जनशक्ति पठाइदिनुपर्यो, कि नियुक्ति गर्ने अधिकार दिनुपर्यो,’ डा. सेन्चुरीले भने, ‘नयाँ भवनमा सबै सुविधा छन्, मात्र हामीलाई उपकरण र जनशक्ति अभाव छ ।’
अस्पतालले मुटु, मिर्गौला र ग्यास्ट्रो विभाग सञ्चालनका लागि मन्त्रालयसँग ५१ करोड माग गरेको थियो । तर, मन्त्रालयबाट १ करोड निकासा भयो, त्यो पनि समय घर्काएर । डा. सेन्चुरी भन्छन्, ‘१ करोड पनि आर्थिक वर्षको अन्तिममा आएका कारण हामीले उपकरण किन्न प्रयास गर्दा प्रक्रियागत ढिलाइ भएका कारण फ्रिज हुन पुग्यो ।’
‘मुटु विभागका लागि आवश्यक क्याथल्याब, मोनिटर, इसिजी मेसिन, सिसियू बेड, ओपिडी बेडलगायत उपकरण खरिद गर्न सकिएको छैन । त्यसैगरी, ग्यास्ट्रोका लागि इसबी, इन्डोस्कोपीलगायत मेसिनको अत्यन्तै आवश्यकता छ,’ डा. सेन्चुरी थप्छन्, ‘नर्सिङ स्टाफ र सरसफाइ कर्मचारीको त्यत्तिकै आवश्यकता छ ।’
न जनशक्ति, न नियुक्तिको अधिकार दिन्छ मन्त्रालय
नयाँ भवनमा १ सयको हाराहारीमा नर्सिङ स्टाफ आवश्यक रहेको डा. सेन्चुरी बताउँछन् । ‘बजेट तथा जनशक्तिका लागि स्वास्थ्य मन्त्रालयसँग माग गरेका छौँ, ‘कि त जनशक्ति पठाइदिनुपर्यो, कि नियुक्ति गर्ने अधिकार दिनुपर्यो,’ डा. सेन्चुरीले भने, ‘नयाँ भवनमा सबै सुविधा छन्, मात्र हामीलाई उपकरण र जनशक्ति अभाव छ ।’
मन्त्रालयलाई यस विषयमा पटक–पटक ध्यानाकर्षण गराइरहेको र समस्या समाधानमा पहल भइरहेको डा. सेन्चुरीको भनाइ छ । मन्त्रालयको ढिलासुस्तीका कारण भवनमा रहेका विभागहरू पूर्ण रूपमा सञ्चालनमा आउन अझै महिनौँ कुर्नुपर्ने देखिन्छ ।
न्युरो सर्जरीसम्बन्धी उपचार गराउँदा निजी अस्पतालको तुलनामा वीरमा १५ गुनासम्म सस्तो पर्न आउँछ । अस्पतालका अनुसार न्युरोसम्बन्धी अप्रेसन गराएबापत वीरमा बिरामीले ७ हजारसम्म तिर्नुपर्ने हुन्छ । वार्डमा बस्दा प्रतिदिन सय रूपैयाँ र भेन्टिलेटर सेवा लिएबापत ७ सय रूपैयाँ तिर्नुपर्छ । तर, कत्ति पनि पैसा नहुनेका लागि सबैखाले शुल्क मिनाहा गरेर उपचार गराउने व्यवस्थासमेत अस्पतालले गरेको छ ।
वीरको ४ वार्षको तथ्यांकअनुसार न्युरो सर्जरीका सेवाग्राहीको संख्या बिस्तारै बढ्दै गएको छ । ०७१ मा वीरमा ६ हजार २ सय ५६ जनाले ओपिडीमा भर्ना भएर सेवा लिएका थिए । उक्त वर्षमा ६ सय २ जनाले न्युरो सर्जरी गराएका थिए ।
दुवाकोटमा वीर अस्पतालको शाखा विस्तार हुने–नहुनेमा आशंका पैदा भइरहँदा अस्पतालले बुधबारदेखि ओपिडी सेवा सुरु गरेको छ । १२ साउनमा वार्षिकोत्सवको अवसर पारेर अस्पताल प्रशासनले यही वर्षदेखि दुवाकोटमा ओपिडी सेवा सुरु गर्ने घोषणा गरेको थियो । सोहीअनुसार सेवा सुरु गरिएको हो । सरकारले यो वर्ष विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) तयार पार्नका लागि १५ करोड विनियोजना गरेको छ । अस्पतालले डिपिरआरको काम पनि तत्काल सुरु गर्ने जनाएको छ । सरकारले वीर अस्पतालको विस्तारका लागि भक्तपुरको दुवाकोटमा ५ सय ७० रोपनी जग्गा दिने निर्णय गरेको थियो ।
नेपालमै डायलाइसिस सेवा सुरु भएको तीन दशक भयो । असनका राजु तुलाधर वीर अस्पतालका सबैभन्दा पुराना डायलाइसिस ‘प्यासेन्ट’हुन्, जो २३ वर्षदेखि निरन्तर डायलाइसिस गराइरहेका छन् । यो नै उनको जीवन धान्ने एक मात्र विकल्प हो ।