बिरामीको बढ्दो चाप र गुणस्तरीय सेवालाई मध्यनजर गर्दै महाराजगन्जस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालले प्लास्टिक सर्जरी विभागको ओपिडी सेवालाई दोब्बर बनाउने निर्णय गरेको छ । अस्पतालले १२ साउनबाट बिहान र दिवा सत्रमा गरी साताको ४ दिन प्लास्टिक सर्जरीको ओपिडीसेवा दिने भएको हो । यसअघि अस्पतालले साताको २ दिन दिवा सत्रमा मात्र सेवा दिँदै आएको थियो ।
‘पहिले आइतबार र बिहीबार दिवा सत्रमा मात्रै प्लास्टिक सर्जरीको ओपिडी सेवा दिँदै आएका थियौँ,’ प्लास्टिक सर्जरी विभागका प्रा.डा. ईश्वर लोहनीले भने, ‘तर, बिरामीको चाप बढेसँगै आइतबार र सोमबार बिहानी सत्र र मंगलबार र बिहीबार दिवा सत्रमा ओपिडीसेवा दिन लागेका हौँ ।’
आस्पतालमा प्लास्टिक सर्जरीमा ओपिडीसँगै अप्रेसन गर्ने दिन पनि थपिएको डा. लोहनीले जानकारी दिए । ‘सेवाको माग उच्च छ, ओपिडीका बिरामीसँगै अप्रेसन गर्ने बिरामी पनि बढेका छन्,’ डा. लोहनीले भने, ‘त्यसैले ओपिडीसँगै अप्रेसन गर्ने दिन पनि बढाएका छौँ ।’
‘सेवाको माग उच्च छ, ओपिडीका बिरामीसँगै अप्रेसन गर्ने बिरामी पनि बढेका छन्,’ डा. लोहनीले भने, ‘त्यसैले ओपिडीसँगै अप्रेसन गर्ने दिन पनि बढाएका छौँ ।’
अस्पतालमा हालसम्म प्लास्टिक सर्जरीको अप्रेसन सोमबार, मंगलबार र शुक्रबार हुने गरेकोमा अब एक दिन थप गरी आइतबार, सोमबार, मंगलबार र बिहीबार गरिने भएको डा. लोहनीले जानकारी दिए ।
अस्पतालमा एक सत्रमा ८० देखि १०० जनासम्म बिरामीले ओपिडीसेवा लिँदै आएका छन् । अप्रेसनको प्रकृति हेरेर एक अप्रेसन थिएटरमा एक दिनमा ४ वटासम्म अप्रेसन हुने गरेको डा. लोहनी बताउँछन् ।
प्रा.डा. लोहनीले सोमबारको बिहानी सत्र र बिहीबारको दिवा सत्रमा ओपिडीसेवा दिनेछन् भने प्रा.डा. जयनमान श्रेष्ठले आइतबार दिवा सत्र र मंगलबार बिहानी सत्रमा सेवा दिनेछन् ।
अस्पतालमा आएका प्लास्टिक सर्जरीका बिरामीलाई अन्यत्र रेफर गर्नुपर्ने अवस्था नरहेको र उपचारका लागि आवश्यक सम्पूर्ण प्रविधि अस्पतालमा उपलब्ध रहेको प्रा.डा. लोहनीको दाबी छ ।
सामान्य मानिसले प्लास्टिक सर्जरीलाई कसरी बुझ्ने ? शरीरका विभिन्न अंगमा कारणवश विभिन्नप्रकारका समस्या देखापर्ने गर्छन् । कतिपयमा जन्मजात यस्ता समस्या देखापर्ने गर्छन् भने कतिमा विभिन्नप्रकारका रोगका कारण, दुखाइ, आगोको पोलाइ तथा बाहिरी कारणले चोटपटक हुने गर्छ । यसका कारण शरीरमा अनेकखाले दाग, धब्बा तथा विभिन्न समस्या देखापर्ने गर्छन् । त्यस्ता समस्या हटाउनु नै प्लास्टिक सर्जरी हो, जुन प्लास्टिक सर्जनको सहायताले गर्ने गरिन्छ । क्यान्सरजस्ता रोगका कारण शरीरमा देखापरेका धाउ तथा खाल्डो पुर्ने प्रविधिलाई प्लास्टिक सर्जरी भनिन्छ ।
कस्तो अवस्थामा प्लास्टिक सर्जरी गराउनुपर्छ ? कतिपय बच्चा जन्मँदै ओठ खुँडे भएका हुन्छन् भने कतिपयको तालु फाटेको हुन्छ । आगोले पोलेका मानिसको पनि हात खुँडो हुने टाँसिनेलगायत विविध समस्या हुने गर्छन् । त्यसका लागि पनि प्लास्टिक सर्जरीको आवश्यकता पर्छ । मुख्यतया प्लास्टिक सर्जरीले एउटा त घाउ, चोटपटक लागेको ठाउँमा पुर्ने काम गर्छ भने अर्काेतर्फ त्यसका कारणले आउने विभिन्न समस्या, नसामा आउने समस्या हटाई काम गर्ने बनाउन उपचार गर्छ । उपचारपश्चात् बिरामी सामान्य अवस्थामा आउने गर्छन् ।
प्लास्टिक सर्जरीमा कुन–कुन सर्जरी बढी हुने गरेका छन् ? प्लास्टिक सर्जरीमा पनि दुईवटा भाग छन्– एउटा प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ सर्जरी, अर्काे कस्मेटिक सर्जरी । यी दुईमध्ये प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ प्लास्टिक सर्जरीमा धेरै चलेको सर्जरीको प्रकार हो । यसप्रकारको सर्जरीमा जन्मजात खुँडो भएका, विभिन्न अंगका क्यान्सरका कारण उक्त अंग नै खेर फाल्नुपर्ने अवस्थालगायतमा पुरानै अवस्थामा पुर्याउनका लागि प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ सर्जरी गर्न सकिन्छ । यसका साथै पुरुषमा स्तन ठूलो हुने समस्या, जसलाई गाइनोकोमास्टिया भन्ने गरिन्छ, पुरुषमा हर्माेनको सन्तुलन नहुँदा पनि यो प्रविधि उपयोगमा आउँछ । यस्तो समस्या भएका पुरुषमा टाइटखालका लुगा लगाउँदा स्तनको आकार महिलाको जस्तै देखिने गर्छ । यस्तो अवस्थामा शल्यक्रिया गरेर सानो बनाउन सकिन्छ । यस्तो समस्या भएका पुरुषमा शल्यक्रिया गर्दा पुरुषको स्तनभित्र रहेको टिस्यु र बोसो निकाल्ने गरिन्छ, जसले पुरुषको स्तनलाई समथर बनाउने काम गर्छ ।
प्लास्टिक सर्जरीमा पनि दुईवटा भाग छन्– एउटा प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ सर्जरी, अर्काे कस्मेटिक सर्जरी । यी दुईमध्ये प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ प्लास्टिक सर्जरीमा धेरै चलेको सर्जरीको प्रकार हो । यसप्रकारको सर्जरीमा जन्मजात खुँडो भएका, विभिन्न अंगका क्यान्सरका कारण उक्त अंग नै खेर फाल्नुपर्ने अवस्थालगायतमा पुरानै अवस्थामा पुर्याउनका लागि प्लास्टिक रिकन्स्ट्रक्टिभ सर्जरी गर्न सकिन्छ ।
गाइनोकोमास्टिया सर्जरीको पछिल्लो अवस्था कस्तो छ र यो कत्तिको महँगो छ ? नेपालमा गाइनोकोमास्टियाको शल्यक्रिया गराउनेक्रम पहिलेको तुलनामा बढ्दै गएको छ । यस्तो प्रकारको शल्यक्रिया प्रायः असफल हुने सम्भावना कमै हुन्छ । पुरुषले प्राकृतिक रूपमा स्तन ठूलो हुने समस्यालाई हटाई बाहिरी आवरणका लागि यस्तो प्रकारको सर्जरी गराउने प्रचलन नेपालमा मात्रै नभई विश्वमै बढ्दै गएको छ । यो भनेको बाहिरी आवरण राम्रो देखाउनका लागि नै गर्ने हो । यसले पुरुषलाई आत्मसन्तुष्टि प्रदान गर्छ । यो अनिवार्य नभई स्वैच्छिक हो । यसमा शल्यक्रियाका क्रममा उपचारको प्रकृति हेरी उपचार लागत लाग्ने गर्छ । उपचार गरिने संस्थाअनुसार पनि यसको लागत फरक छ । त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा भने यसको उपचार शुल्क २०–२५ हजार रुपैयाँसम्म लाग्छ । शल्यक्रियाका क्रममा पाइपको माध्यमबाट स्तनभित्र रहेको बोसो निकाल्ने गरिन्छ । सर्जरीपश्चात् भने सुन्निने, निलो डाम बस्नेजस्ता समस्या आउन सक्छन् । कहिलेकाहीँ रक्तस्राव हुने, विभिन्न प्रकारको संक्रमण हुनेजस्ता समस्या पनि देखापर्न सक्छन् ।
प्लास्टिक सर्जरी अन्य सर्जरीभन्दा कसरी भिन्न छ ? प्लास्टिक सर्जरी एउटा कुनै भिन्न अंगका लागि हुँदैन । यो टाउकोदेखि पैतालासम्म शरीरका विभिन्न अंगमा गर्ने गरिन्छ । एउटा आधारभूत सिद्धान्तलाई आधार मानेर प्लास्टिक सर्जरी गराउनुपर्ने हुन्छ । प्लास्टिक सर्जरी गराउनेक्रममा सबै शल्यक्रियामा एकै प्रकारको शल्यसिद्धान्त अनुसरण हुन्छ भन्ने छैन । प्लास्टिक सर्जनले आवश्यकता हेरेर शल्यक्रिया कसरी गराउने भन्ने निर्धारण गर्छ । कतिपय अवस्थामा आवश्यकता हेरेर फरक–फरक शैलीमा ढालेर पनि शल्यक्रिया गर्न सकिन्छ ।
नेपालमा प्लास्टिक सर्जरीका के–कस्ता सेवा उपलब्ध छन् ? नेपालमा पहिलेभन्दा प्लास्टिक सर्जरीको विकास तथा यसका क्षेत्रहरूमा विस्तार भइ नै रहेको छ । पहिले–पहिले आगोले पोलेको बिरामी तथा खुँडेहरूको उपचार हुन्थ्यो । कुनै पनि अंगमा घाउ चोट–पटक लागेको खण्डमा सानोतिनो मासु राखेर विभिन्न उपचार गरिन्थ्यो । तर, अहिले भने ठूला प्रकारका शल्यक्रिया पनि नेपालमै गर्ने गरिएको छ । जस्तै, कसैलाई खुट्टा नै काट्नुपर्ने अवस्थाको चोट लागेको छ वा क्यान्सर भएको छ भने पनि त्यसमा जटिल अवस्थाको शल्यक्रियामा गरिने विभिन्न प्रकारको सामग्रीलगायत माइक्रोस्कोपबाट गरिने मसिनो–मसिनो नसा जोडेर मासु राख्ने उपायसमेत नेपालमा सुरु गरिएको छ । यसका साथै औँला छुटेको बिरामीहरूको नसा–नसा जोडेर गरिने शल्यक्रिया पनि नेपालमै हुन्छ ।
साथै, औँला काटिएर त्यसको मासु नै गएको छ भने शरीरका अन्य भागको मासु काटेर त्यहाँ हाल्नेजस्ता जटिलप्रकारका शल्यक्रिया यहीँ हुन्छ । प्लास्टिक सर्जरीमा अर्काे नयाँ विधा भनेको चोट लागेपछि पूरै हात लुलो हुने अवस्थालाई हटाई हातले काम गर्न सक्ने अवस्थामा ल्याउने सर्जरीको समेत नेपालमै विकास भएको छ । प्लास्टिक सर्जरीमा नेपालमै भएका यस्ता विकास विश्वस्तरीय छन् ।
प्लास्टिक सर्जरीका धेरै क्षेत्रमा विकास भए पनि नेपालमा नपाइने केही सेवा छन्, जसका लागि अझै पनि विदेश नै धाउनुपर्ने अवस्था छ । जस्तै, ट्रान्सजेन्डर, जन्मिँदा कुनै बच्चा केटा भयो, त्यसलाई केटी बनाउनुपर्यो, त्यस्तो अवस्थामा ब्रेस्ट इम्प्लान्ट लगाउने गर्छाैं, त्यसको शल्यक्रिया नेपालमा गरिएको पनि छ । तर, केटामान्छेलाई केटीमान्छे बनाउन गरिने शल्यक्रिया, जसमा केटामान्छेको अंगलाई नै काटेर, मिलाएर केटीको जस्तो भेजाइना अथवा स्त्रीको अंग बनाउने शल्यक्रिया भने नेपालमा सुरुवात भएको छैन । तर, त्यसको थालनी पनि हामी छिटै गर्ने तयारीमा छौँ । त्यसका लागि नेपालीहरू थाइल्यान्डलगायत विश्वका विभिन्न मुलुकमा जाने गरेका छन् । उपचारका लागि विदेश जानुपर्ने भएकाले यस प्रकारको सर्जरी महँगो छ । यसको उपचारमा अधिकतमा १५ लाख रूपैंयासम्म लाग्ने गर्छ । यस्तो सेवा नेपालमै उपलब्ध गराउन सकिएको खण्डमा आउने–जाने, बस्ने–खानेलगायत खर्च जोगाएर पनि खर्च निकै कम गर्न सकिन्छ ।
प्लास्टिक सर्जरी गराउनेमा महिला बढी छन् कि पुरुष ? कस्मेटिक सर्जरीको कुरा गर्नुपर्दा ८० प्रतिशत महिला आउने गर्छन् भने २० प्रतिशत मात्रै पुरुष छन् । पुरुषले बढी गर्ने सर्जरी भनेको गाइनोकोमास्टिया सर्जरी हो । साथै, केटामान्छेले आँखाको तल्लो भागमा बोसोको मात्रा बढी भएको पनि सर्जरी गराउने गर्छन् । साथै, आँखाको परेला झोलिने समस्याको शल्यक्रिया पनि पुरुषले नै बढी गर्ने गर्छन् ।
गुणस्तरका हिसाबले नेपालमा प्लास्टिक सर्जरीको उपचार अवस्था कस्तो छ ? शल्यक्रियाको कुरा गर्ने हो भने विदेशमा जस्ता प्रविधि छन्, नेपालमा पनि त्यस्तै प्रविधिले शल्यक्रिया गराउने हो । नेपालमा गरिएका प्लास्टिक सर्जरीको नतिजालाई हेर्ने हो भने राम्रै छ । त्यसकारण नेपालमा प्रदान गरिने सेवा–सुविधा स्तरीय नै छ भन्ने मलाई लाग्छ । यो मैले भन्दा पनि बिरामीले मूल्यांकन गर्ने विषय पनि हो ।
औजारहरूको उपलब्धताको कुरा गर्ने हो भने हामीकहाँ लेजरहरू नै पर्याप्त छैनन् । लेजरहरू उपलब्ध भएका ठाउँमा पनि राम्रा लेजर उपलब्ध छैनन् । कतिपय ठाउँमा शल्यक्रियाको नतिजा नै राम्रो नआउनेखालका लेजरले समेत काम चलाउनुपर्ने बाध्यता छ । यसका कारण शल्यक्रियाको नतिजा राम्रो नआउनुका साथै विभिन्नप्रकारका जटिलता समेत सिर्जना हुने गर्छन् । फरक–फरक कारणका लागि फरकप्रकारको लेजरको आवश्यकता पर्न जान्छ । विभिन्नप्रकारका रोगका लागि विभिन्नप्रकारका लेजरको आवश्यकता पर्न सक्छ ।
ओपिडीमा आउने बिरामीको चापका आधारमा प्लास्टिक सर्जरीमा आमनेपालीको पहुँच छ भन्न सकिन्छ । शल्यक्रियामा आउने बिरामीको चापका आधारमा पनि आमनेपालीको प्लास्टिक सर्जरीमा पहुँच भएकै देखिन्छ । कतिपय बिरामीले शल्यक्रियाका लागि महिनौँ पनि कुर्नुपर्ने हुन्छ, जुन बिरामीको अवस्था हेरेर हुन्छ ।
प्लास्टिक सर्जरीका लागि नेपालमा के–कस्ता प्रविधि उपलब्ध छन् ? प्लास्टिक सर्जरीका लागि अन्य सर्जरीमा जस्तो धेरै प्रकारका प्रविधि तथा औजारको आवश्यकता पर्दैन । ठूला–ठूला घाउ, चोट–पटकलाई नै सर्जरी गर्नुपर्यो भने माइक्रोस्कोपको सहायताले गर्न सकिन्छ । मसिनो–मसिनो औजार समात्ने एक प्रकारको औजार हुन्छ, त्यसको सहायताबाट गरिने सर्जरी पनि नेपालमा उपलब्ध छ । त्यस्तै, औजारहरूको सहायताले गरिने सर्जरी भनेको ह्यान्ड सर्जरी हो । त्यसका लागि आवश्यक सम्पूर्ण कुरा नेपालमा उपलब्ध छन् ।
विश्वस्तरमा प्रयोग भइरहेका प्रविधि तथा औजार नेपालमा पनि उपलब्ध छन् त ? औजार तथा प्रविधि तिनीहरूको गुणस्तरअनुसार फरक–फरक हुन्छन् । प्लास्टिक सर्जरीका लागि आवश्यक आधारभूत कुराहरू भए पनि एकदमै विकसित खालको प्रविधि भने नेपालमा उपलब्ध छैनन् । विश्वस्तरमा जस्तै सबै प्रकारको अत्याधुनिक प्रविधिको प्रयोग अझै पनि नेपालमा भइसकेको छैन ।
प्लास्टिक सर्जरीमा कुन–कुन सर्जरी महँगो छन् ? प्लास्टिक सर्जरीमा रिकन्स्ट्रक्टिभभन्दा पनि कस्मेटिक सर्जरी महँगो छ । शल्यक्रिया कतिको जटिल छ भन्ने कुरामा त्यसको लागत निर्भर रहन्छ ।
आमनेपालीको पहुँचमा छ त प्लास्टिक सर्जरी ? ओपिडीमा आउने बिरामीको चापका आधारमा प्लास्टिक सर्जरीमा आमनेपालीको पहुँच छ भन्न सकिन्छ । शल्यक्रियामा आउने बिरामीको चापका आधारमा पनि आमनेपालीको प्लास्टिक सर्जरीमा पहुँच भएकै देखिन्छ । कतिपय बिरामीले शल्यक्रियाका लागि महिनौँ पनि कुर्नुपर्ने हुन्छ, जुन बिरामीको अवस्था हेरेर हुन्छ । त्रिवि शिक्षण अस्पतालकै कुरा गर्नुपर्दा यहाँ ५ हजारदेखि नै प्लास्टिक सर्जरी हुने गरेको छ । सानोतिनो स्कारहरू निकाल्ने शल्यक्रिया सबैभन्दा कम लागतमा गरिन्छ ।
