सरकारले परिवार योजना कार्यक्रमका लागि वार्षिक ६४ करोड ८० लाख रुपैयाँ खर्च गर्दै आएको छ । तर, लक्षित उमेरसमूहको ४३ प्रतिशतले मात्र परिवारनियोजनका साधनको प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ । स्वास्थ्यसेवा विभागअन्तर्गतको परिवारकल्याण महाशाखाको तथ्यांकअनुसार परिवारनियोजनसेवाको पहुँजबाहिर रहेका वा प्रयोगमा अनिच्छा देखाउनेको संख्या लक्षित उमेरसमूहको आधाभन्दा बढी छ ।

आधुनिक विधिमा रुचि कम, परम्परागत विधितर्फ बढ्दो आकर्षण
महाशाखाले ‘किशोर–किशोरीको सहभागिता – परिवार योजना सेवाको सुनिश्चितता’ भन्ने नारासहित बुधबार छैटौँ राष्ट्रिय परिवार योजना दिवस मनाएको छ । तर, नेपालमा परिवारनियोजनका आधुनिक विधिको प्रयोग गर्ने संख्यामा कमी आइरहेको देखिएको छ । त्यसविपरीत परिवारनियोजनका परम्परागत विधिको प्रयोग गर्नेको संख्या भने वृद्धि भइरहेको तथ्यांकले देखाएको छ ।

नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षणका २०१६ का अनुसार १५ देखि १९ वर्ष उमेर समूहका विवाहिता किशोरीमध्ये १५ प्रतिशतले मात्रै परिवारनियोजनको आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । सन् २०१६ को तथ्यांकअनुसार नेपालमा प्रजनन उमेर (१५ देखि ४९ वर्ष) का ४२ दशमलव ८ प्रतिशतले मात्र परिवारनियोजनका आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । सन् २०११ मा यो संख्या ४३ दशमलव २ प्रतिशत थियो ।

आधुनिक विधि अपनाउनेमा प्रदेश ३ का बढी
सर्वेक्षणले सबैभन्दा बढी प्रदेश ३ का ४९.२ प्रतिशतले परिवारनियोजनका आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । सबैभन्दा कम गण्डकी प्रदेशका ३७ दशमलव ३ प्रतिशतले आधुनिक विधिको प्रयोग गर्छन् । त्यसैगरी, सुदूरपश्चिम ४८ दशमलव १ प्रतिशत, कर्णालीमा ४४ दशमलव ५ प्रतिशत, प्रदेश २ मा ४० दशमलव २ प्रतिशत, प्रदेश १ मा ४० दशमलव १ प्रतिशत र प्रदेश ५ मा ३८ दशमलव ९ प्रतिशतले आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।

१४ प्रतिशत महिलाले स्थायी बन्ध्याकरण अपनाउँछन्
सर्वेक्षणको तथ्यांकअनुसार परिवारनियोजनको आधुनिक विधिअन्तर्गत सबैभन्दा बढी १४ दशमलव ७ महिलाले स्थायी बन्ध्याकरण गराउने गरेका छन् । सबैभन्दा कम १ दशमलव ४ प्रतिशतले आइयुडीको प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ । त्यसैगरी, महिलाले लगाउने सुई ८ दशमलव ९ प्रतिशत, पुरुष स्थायी बन्ध्याकरण ५ दशमलव ५ प्रतिशत, पिल्स चक्कीको सेवन ४ दशमलव ६ प्रतिशत, पुरुष कन्डम ४ दशमलव २ प्रतिशत, इम्प्लान्ट ३ दशमलव ३ प्रतिशतले प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ ।

परिवार योजना कार्यक्रममा बजेट बढ्दै, आधुनिक साधन प्रयोग गर्नेको संख्या घट्दै
तीनैवटा सरकारले गरी परिवार योजना कार्यक्रमका लागि आव २०७६/७७ मा ६४ करोड ८० लाख छुट्याएको छ । संघ सरकारअन्तर्गत परिवार योजनका कार्यक्रमका लागि २७ करोड २८ लाख विनियोजन गरिएको छ । त्यसैगरी, प्रदेशमा ११ करोड ४२ लाख र स्थानीय सरकारअन्तर्गत २५ करोड ८४ लाख विनियोजन गरिएको छ । विसं ०७२/७३ मा परिवार योजना कार्यक्रमका लागि ४१ करोड ४० लाख विनियोजन भएको थियो । त्यसैगरी, यस कार्यक्रमका लागि आव ०७३/७४ मा ५१ करोड ८० लाख र ०७४/७५ मा ५९ करोड ३० लाख बजेट छुट्याइएको थियो ।

प्रतिवर्ष यस कार्यक्रमका लागि बजेट बढ्दै गएको छ । तर, उल्लेख्य मात्रामा परिवार योजनाको कार्यक्रमले प्रतिफल दिन सकेको छैन । दिगो विकास लक्ष्य अवधारणाअनुरुप सन् २०३० मा परिवारनियोजनका साधन प्रयोग गर्ने संख्या ७५ प्रतिशतमा पुर्याउनुपर्ने देखिन्छ । तर, हाल सन् २०१६ को तथ्यांकलाई हेर्दा ४३ प्रतिशतले मात्र प्रयोग गर्ने गरेका छन् । सन् २०३० सम्ममा ३२ प्रतिशतले वृद्धि गर्नुपर्ने चुनौती सरकारसामु छ, जुन विद्यमान अवस्थामा असम्भवप्रायः देखिन्छ ।

‘परिवार योजना कार्यक्रमका लागि सरकारले जुन लगानी गरिरहेको छ, त्यसैअनुरुपको प्रतिफल आउन सकेको छैन,’ स्वास्थ्य तथा जनसंख्याराज्यमन्त्री डा. सुरेन्द्र यादव भन्छन्, ‘नीतिमा केही हेरफेर गरेर जानुपर्छ ।’

दिगो विकास लक्ष्यमा टेक्न ठूलो चुनौती : निर्देशक तिंकरी
अधिकांश नेपालीलाई परिवारनियोजनका साधनबारे चेतना भए पनि साधनको प्रयोग धेरै कमले मात्र गर्ने गरेको पाइएको छ । सन् २०१६ को तथ्यांकअनुसार आधुनिक साधनको प्रयोग ४३ प्रतिशतले मात्र गर्ने गरेको बताउँदै परिवारकल्याण महाशाखाका निर्देशक डा. भीमसिंह तिंकरी दिगो विकास लक्ष्यको अवधारणमा पुग्नका लागि नेपालसामु ठूलो चुनौती रहेको बताउँछन् । ‘दिगो विकासको लक्ष्य प्राप्त गर्न ७५ प्रतिशत नेपालीले आधुनिक साधनको प्रयोग गर्नुपर्छ,’ डा. तिंकरी भन्छन्, ‘जब कि, हालको प्रयोग अवस्थालाई हेर्ने हो भने ३२ प्रतिशतले बढाउनुपर्ने देखिन्छ ।’

प्रतिफल नआएको अवस्थामा नीति परिवर्तन आवश्यक : राज्यमन्त्री डा. यादव
नेपालमा अझै पनि ५२ प्रतिशत युवतीको विवाह १८ वर्षभन्दा कम उमेरमै हुने गरेको छ । परिवारनियोजन कार्यक्रमलाई सरकारले आफ्नो दीर्घकालीन तथा पञ्चवर्षीय÷त्रिवर्षीय विकास योजनाहरुमा प्राथमिकताप्राप्त कार्यक्रमका रुपमा राखेको छ, जसअनुसार सन् २०२० सम्ममा परिवारनियोजनका साधनको प्रयोगकर्ता १० लाख पुर्याउने लक्ष्य छ । उक्त लक्ष्यलाई पूरा गर्न परिवार योजनाका कार्यक्रमको क्षेत्रमा प्रत्येक वर्ष बजेट बढ्दै गए पनि आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने संख्या बढ्न नसकेको प्रस्टै देख्न सकिन्छ ।

‘परिवार योजना कार्यक्रमका लागि सरकारले जुन लगानी गरिरहेको छ, त्यसैअनुरुपको प्रतिफल आउन सकेको छैन,’ स्वास्थ्य तथा जनसंख्याराज्यमन्त्री डा. सुरेन्द्र यादव भन्छन्, ‘नीतिमा केही हेरफेर गरेर जानुपर्छ ।’

कानुनी रुपमा विवाह गर्ने महिलाको उमेर २० वर्ष भए पनि आजको दिनमा २० वर्षभन्दामुनिका विवाह गर्ने संख्या ५० प्रतिशतभन्दा बढीमा रहेको डा. यादव बताउँछन् । स्थानीय तहमार्फत किशोर–किशोरीलाई जनचेतना जगाउने विभिन्न कार्यक्रम अगाडि बढाउनुपर्ने यादवको भनाइ छ ।

चिकित्सा पेसा यसै पनि सधैँ व्यस्त हुनुपर्छ । रातसाँझ, घरपरिवार, चाडपर्व, जेसुकै होस्, चिकित्सक सधैँ बिरामीकै टहलमै व्यस्त हुन्छ । त्यसमा पनि दम्पती नै यही पेसामा हुँदा अझै निजी जीवन साँघुरिने नै भयो ।

पछिल्लो पुस्ताका चर्चित स्त्री तथा प्रसूतिरोग विशेषज्ञ डा. सबिना श्रेष्ठ र नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. किशोर प्रधानले पेसागत चुनौती र बाध्यतासँगै परिवारको व्यवस्थपन उस्तै कुशलतापूर्वक गरेका छन् । करिब पाँच वर्षको प्रेमसम्बन्धपछि विवाहबन्धन्मा बाँधिएको यो दम्पतीले आफ्नो संवेदनशील र व्यस्त अरिअरसँगै पारिवारिक जीवनलाई पनि सफलतापूर्वक अघि बढाइरहेको छ ।
दुवैले नामी चिकित्सकको पहिचान बनाउने संघर्षपूर्ण यात्रा एक–अर्काको साथविना सायदै पूरा हुन्थ्यो । तर, एक–अर्काबीचको विश्वास, साथ र सहयोगले उनीहरू यो कठिन यात्रा तय गर्दै कुशल अभिभावकसमेत बन्न सफल छन् ।

०५३ को कुरा हो, डा. सबिना थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूतिगृहमा मेडिकल अफिसरका रूपमा कार्यरत थिइन् । त्यहीँ नै डा. किशोरको इन्टर्नसिपको अन्तिम वर्ष चलिरहेको थियो । उनीहरूबीच पहिलो भेट त्यहीँ भयो । दुवैजना चिकित्साक्षेत्रमा केही गर्ने अठोटका साथ साधनामा थिए । तर, यही भेट जीवनभरका लागि सहयात्रामा परिणत भयो ।

किशोरले राखे प्रेमप्रस्ताव
किशोर विराटनगरका, सबिना काठमाडौंकी, जन्मस्थलबीचको दूरी लामो रहे पनि दुई मनको दूरी क्रमशः छोटिँदै थियो । कार्यथलो एकै भएका कारण विस्तारै घुलमिल हुँदै गयो । मुख फोरेरै प्रेमप्रस्ताव राख्नुपूर्व पनि उनीहरू वेलाबखत सँगै खाजा खाने, एक–अर्कामा चोरेर हेर्ने कुरामा अभ्यस्त भइसकेका थिए, मुख नखुले पनि सायद दुवैका मनमा एक–अर्काप्रति प्रेम अंकुराइसकेको थियो । त्यसलाई मुखसम्म ल्याएर व्यक्त गर्ने साहसको मात्र खाँचो थियो । यो साहस किशोरले नै पहिले गरे । ‘उहाँले नै मलाई प्रेमप्रस्ताव राख्नुभएको थियो,’ सबिना सम्झिँन्छिन् । आफूले चाहेर पनि भन्न नसकेको कुरा मनले आफ्नो मानिसकेको मान्छेले भनिदिँदा सबिनाबाट अस्वीकार हुने त कुरै थिएन । दुईबीचको प्रेमसम्बन्ध अगाडि बढ्यो ।

अब आयो परिवारलाई मनाउने कुरा, जुन किशोरका लागि केही समस्या थिएन । किशोरकी आमाले छोरालाई भेट्न अस्पताल आउँदा सबिनालाई देखिसक्नुभएको थियो । पहिलो नजरमै सबिना आमाको नजरमा यसरी परिछिन् कि, आमाले छोरालाई ‘तिमी यही केटीसित बिहे गर’ भनिदिनुभयो । यतिवेला किशोरले सबिनालाई प्रेमप्रस्ताव राख्न भ्याएकै थिएनन् । सायद आमाकै स्वीकृतिको बलमा उनी सबिनाप्रति थप नजिकिएका थिए र प्रेमप्रस्ताव राख्नमा पहिलो भएका थिए । पछि सबिनाको परिवारले पनि स्विकारेपछि बिहेको निधो भयो । तर, करिअर र व्यस्तताका कारण लामो समय बिहे हुन सकेन ।

खाली समय हुँदा कुनै वेला सँगै सपिङ जाने, खानेकुराको योजना बनाउने गरेका छन्, जसका लागि भ्यालेन्टाइन डे कुर्नुपर्छ भन्ने उनीहरूलाई लाग्दैन । मनमा माया र फुर्सद भए दम्पतीका लागि सधैँ भ्यालेन्टाइन डे हुने सबिनाको तर्क छ । दुवैको फुर्सद भएको दिन आफ्ना लागि भ्यालेन्टाइन डे आएजस्तो लाग्ने उनी बताउँछिन् । ‘भ्यालेन्टाइन डे हाम्रा लागि त्यति आवश्यक नै छैन,’ सबिना भन्छिन्, ‘समय भए हाम्रा लागि जुनसुकै दिन भ्यालेन्टाइन डे हुन सक्छ ।’

प्रेम प्रस्तावको १ वर्षपछि इन्गेजमेन्ट, इन्गेजमेन्टको ४ वर्षपछि बिहे
एक–अर्कामा प्रेम अभिव्यक्त गरेको १ वर्षपछि सबिना र किशोरले जीवनभर साथ निभाउने अठोटका साथ इन्गेजमेन्ट गरे । जीवनसाथीको त पक्का निधो भयो, तर अरिअर र पढाइ भने दुवैको अधुरै थियो । अब दुवैको अरिअर पनि पक्का गर्नुपर्ने थियो । संयोगवश सबिना बिहेपूर्व नै विदेश पढ्न जानुपर्ने अवस्था आयो । उनी विदेशमा रहँदा दुईबीच फोनमा सम्पर्क हुन्थ्यो । कहिले एउटाको पढाइ, कहिले अर्कोको, ४ वर्ष बित्दा पनि इन्गेजमेन्ट विवाहमा परिणत हुन सकेन । अब त अति नै भयो भनेर सबिन विदेशको पढाइ छोडेर बिहेका लागि फर्किइन् । ‘म विदेशमा पढिरहँदा इन्गेजमेन्ट गरेको पनि ४ वर्ष बितिसकेका कारण अब त बिहे गर्नुपर्छ भन्ने लागेर नेपाल आएँ,’ दुर्लभ भोगाइ सम्झँदै सबिना भन्छिन्, ‘हामीबीच १ मार्च २००२ मा विवाह भयो ।’

फुर्सद भए सधैँ भ्यालेन्टाइन डे, तिथिविशेषमा कहिल्यै मनाएको छैन
लामो प्रेमपछि विवाहबन्धनमा बाँधिएर सफल सहयात्रा गरिरहेका सबिना र किशोरले अहिलेसम्म ‘भ्यालेन्टाइन डे’ नै भनेर मनाएका भने छैनन् । प्रेमदिवसका लागि नै भनेर कुनै विशेष, छुट्टै केही योजना बनाउने नगरेको सबिना बताउँछिन् । खाली समय हुँदा कुनै वेला सँगै सपिङ जाने, खानेकुराको योजना बनाउने गरेका छन्, जसका लागि भ्यालेन्टाइन डे कुर्नुपर्छ भन्ने उनीहरूलाई लाग्दैन । मनमा माया र फुर्सद भए दम्पतीका लागि सधैँ भ्यालेन्टाइन डे हुने सबिनाको तर्क छ । दुवैको फुर्सद भएको दिन आफ्ना लागि भ्यालेन्टाइन डे आएजस्तो लाग्ने उनी बताउँछिन् । ‘भ्यालेन्टाइन डे हाम्रा लागि त्यति आवश्यक नै छैन,’ सबिना भन्छिन्, ‘समय भए हाम्रा लागि जुनसुकै दिन भ्यालेन्टाइन डे हुन सक्छ ।’

पारिवारिक व्यवस्थापनमा सबिना अगाडि
डाक्टरी पेसा, व्यस्तताले कहिले पो छोड्छ र ! दुवैजना अत्याधिक व्यस्त हुँदा पारिवारिक व्यवस्थापनको पाटो भने चुनौतीपूर्ण रहन्छ । कम्तीमा दुईमध्ये एकले त केही न केही सम्झौता गर्नु नै पर्छ । घर–परिवारको व्यवस्थापनमा किशोरभन्दा बढी सबिनाले नै फुर्सद निकाल्ने गरेकी छिन् । ‘अलिकति मात्रै खाली समय भयो भने त्यो परिवारका लागि मिलाउने गरेकी छु,’ सबिना भन्छिन्, ‘उहाँले पनि सकभर समय मिलाउनुहुन्छ, तर उहाँभन्दा अलिकति बढी पारिवारिक जिम्मेवारी मैले नै लिएकी छु ।’ व्यस्त डाक्टरी पेसा र जिम्मेवारीबाट केही समय निकालेर बच्चाहरूका लागि दिन भने उनीहरू सकेसम्म चुक्दैनन् । ‘बच्चाहरूको बिदाको दिन कहीँ–कतै सँगै जाने र उनीहरूलाई घुमाउने गरेका छौँ,’ उनी भन्छिन् ।
प्रत्येक साताजसो दुवैजनाको देशका विभिन्न ठाउँ र देशबाहिर पनि कार्यक्रम पर्ने गर्छ । परिवारलाई समय दिने फुर्सद दुवैलाई हुँदैन । तर, मायाको कमी भने दुवै पक्षबाट छैन । उपत्यकाबाहिर हुँदा त यसै पनि फुर्सद हुँदैन, घरमै हुँदा पनि दुवैजनालाई कामको प्रेसर, एकअर्कासँग त्यति धेरै बोल्ने समय पनि हुँदैन ।

अरुलाई सुझाब दिन्छौँ, तर कहिलेकाहीँ आफैँ भने पालना गर्दैनौँ
स्वास्थ्य समस्या लिएर उपचारका लागि आउने जोकोहीलाई डाक्टरले खानपानको सन्तुलनमा ध्यान दिन सुझाउँछन् र यो उनीहरूको धर्म पनि हो । अधिकांश रोगको कारण अस्वस्थ आचरण र खानपान नै भएको मानिन्छ । तर, डाक्टर स्वयम्चाहिँ खानपानमा ध्यान दिइरहेका हुँदैनन् । यस्तो समस्या सबिना र किशोरमा पनि छ । अरुलाई नियमित ब्रेकफास्ट लिन सल्लाह दिने उनीहरू आफू भने ब्रेकफास्टका सौखिन छैनन् । उनीहरू एक कप कालो चियाकै भरमा काममा बिहान बिताइदिन्छन् । ‘हामी डाक्टर, अरुलाई यो खान हुन्छ, त्यो खान हुँदैन भनेर सिकाउने मान्छे, आफैँ भने त्यो कुरा पालना गरिरहेका हुँदैनौँ,’ सबिना भन्छिन्, ‘खानाको कुरा गर्ने हो भने हामी दुवैजना ब्रेकफास्टका लागि त्यति सौखिन छैनौँ । बिहान उठेर एक कप कालो चिया खाएपश्चात् दुवैजना आ–आफ्नो काममा लाग्छौँ ।’ उनीहरू डिनर भने प्रायः सँगै गर्छन् ।

सबिना खानाको खासै सौखिन छैनन्, सानैदेखि । तर, किशोरमा भने खानाको सोख ज्यादा छ । अहिले भने किशोरको संगतले बिस्तारै खानाको सौखिन बनाउँदै लगेको छ । तर, खाना बनाउने सवालमा भने सोख ठिक विपरीत छ । किशोर खाना बनाउन रुचि राख्दैनन् ।
बाहिरको खानामा त्यति बानी नभए पनि कहिलेकाहीँ बच्चाहरूले खानाका लागि बाहिर जाने रहर गर्दा उनीहरू सहमत हुन्छन् । ‘आफ्ना लागि भन्दा पनि बच्चाहरूकै लागि हामी कहिले–कहिले खाना खान बाहिर जाने गर्छाैं,’ सबिना भन्छिन् ।

पछिल्लो समय भने पारिवारिक हिसाबले पनि परिपक्व भइसक्दा रिसाएर र नबोलेर बस्नु समयको बर्बाद हो जस्तो लाग्छ, सबिनालाई । ‘आखिर नमिलीकन सुख छैन, रिसाएर के फाइदा ?’ उनी भन्छिन्, ‘सामान्य भनाभनपश्चात् हाम्रो झगडा सकिसक्छ, लामो समयसम्म रहँदैन ।’

वर्षको एकपटक बच्चासहित विदेश भ्रमण
सबिना र किशोर समय मिलेसम्म सपरिवार घुमफिर गर्न पछि पर्दैनन् । देशका विभिन्न भाग र विदेशमा पनि उनीहरूको भ्रमण भइरहन्छ । वर्षमा एकपटक बच्चासहित विदेश भ्रमणमा जान्छन् । त्यसका अतिरिक्त कहिलेकाहीँ कामकै सिलसिलामा विदेश जाँदा पनि केही समय निकालेर घुम्ने गरेका छन् । त्यति नै वेला बच्चाहरूको पनि बिदा परेमा उनीहरूसित घुम्ने समय मिलाउने गरेको सबिना बताउँछिन् । ‘हामी वर्षको एकपटक बच्चाहरूसहित विदेश भ्रमणमा जाने गरेका छौं,’ सबिना भन्छिन्, ‘उपत्यकाभित्रै पनि वेला–बखत सबै परिवार घुम्न गइरहेका हुन्छौँ ।’ यस वर्ष भने परिवारलाई त्यति समय दिन नसकेजस्तो लागिरहेको छ, सबिनालाई । पछिल्लो समय किशोर आफ्नै अस्पताल खोल्नमा व्यस्त छन् भने सबिना पनि आफ्नै क्लिनिकमा व्यस्त छिन् । ‘श्रीमान् आफ्नै अस्पताल खोल्न व्यस्त हुनुहुन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘म पनि व्यस्त भएका कारण यस वर्ष पहिलेजस्तो परिवारलाई समय निकाल्न नसकिएको हो ।’

भ्रमण मात्र होइन, यो डाक्टर जोडी समय मिलेसम्म बच्चासँग बसेर चलचित्र हेर्न पनि त्यति नै रुचाउँछ । वेला–बखत सिनेमाबाट मनोरञ्जन लिन हल पुग्छन् । पछिल्लो समय भने व्यस्तताले हल पुग्न दिएको छैन ।

सामान्य ठाकठुक, रिसाउँदा दुवैको नबोलेरै बिताइदिने बानी
दम्पतीमा कहिलेकाहीँ सामान्य ठाकठुक पर्नु स्वाभाविकै हो, सबिना र किशोरमा पनि त्यो हुन्छ । रिस उठ्दा बोल्ने, कराउने वा झगडा गर्ने स्वभाव सबिनाको छैन । उनी निकैबेर चुपचाप बसिन् भने जान्नुपर्छ कि– उनी रिसाइछिन् । ‘म रिस उठेमा चुपचाप, बौल्दै–नबोली बस्ने गर्छु,’ सबिना भन्छिन् ।

पछिल्लो समय भने पारिवारिक हिसाबले पनि परिपक्व भइसक्दा रिसाएर र नबोलेर बस्नु समयको बर्बाद हो जस्तो लाग्छ, सबिनालाई । ‘आखिर नमिलीकन सुख छैन, रिसाएर के फाइदा ?’ उनी भन्छिन्, ‘सामान्य भनाभनपश्चात् हाम्रो झगडा सकिसक्छ, लामो समयसम्म रहँदैन ।’
परिपक्वतासँगै किशोर पनि रिसाउने कुरामा पहिलेभन्दा परिवर्तन भइसकेको अनुभव सबिनाको छ । पहिले भने रिस उठ्दा किशोरको पनि हतियार उही हुन्थ्यो, नबोलिदिने । ‘पहिले–पहिले भने रिस उठ्दा उहाँ पनि कतिपयवेला नबोलीकनै बस्नुहुन्थ्यो,’ उनी सम्झिन्छिन् ।

विराटनगर रंगेलीका जगदीशप्रसाद अग्रवाल भारतको जयपुरमा चिकित्सा शिक्षा पढ्दै थिए । पढाइ सकिनासाथ विवाह गर्ने सोच थियो उनको र परिवारको पनि । जगदीशलाई डाक्टर नै खोज्नुपर्छ भन्ने थियो, तर जात, धर्म सबै मिल्ने डाक्टर पाउन त्यति सजिलो कहाँ थियो र !
उनी सुरुदेखि नै नछुटाई पत्रिका पढ्थे । १ मे १९८८ का दिन स्थानीय राजस्थान पत्रिकाको वर्गीकृत कोलममा छापिएको एउटा विज्ञापनमा उनको आँखा पर्यो । त्यो विज्ञापन गर्ग गोत्रका डाक्टरको खोजीसम्बन्धी थियो, तर अस्पतालका लागि नभएर वरका लागि थियो । अग्रवालले विज्ञापन हेरे । गर्ग गोत्रकी अग्रवाल डाक्टर स्लिम केटीका लागि योग्य वरको खोजी गर्न दरखास्त आह्वान गरिएको थियो । त्यतिवेला डा. ज्योति भारतको उदयपुरमा डिप्लोमा इन गाइनो अब्स (डिजिओ) गर्दै थिइन् ।
त्यही विज्ञापनले बाँधेको थियो नेपालका प्रतिष्ठित फिजिसियन एवं चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान (आइओएम)का डिन जगदीशप्रसाद अग्रवाल र वरिष्ठ स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. ज्योति अग्रवाललाई ।

त्यतिवेलासम्म जगदीशको परिवारले पठाएको निवेदन ज्योतिको घर पुगिसकेको थियो । सोही विज्ञापनबाट स्थानीय अर्का हाडजोर्नी विशेषज्ञसमेत ज्योतिको हात माग्न गइसकेका रहेछन् । जगदीश १९ जुलाईमा ज्योतिको घर पुगे । १२ मेमै ती डाक्टर पुगिसकेका भए पनि उनले घर पुगेपछि दाइजोको लामो लिस्ट पठाए ।

परिवारका तर्फबाट जगदीश आफैँले दरखास्त लेखेर पठाए । उनले स्थानीय अस्पतालमा काम गर्ने डाक्टर साथीमार्फत उनको डिटेल मगाए । दरखास्त हालेर मात्र उनको मन अडिएर बस्न सकेन । उनी रात्रिबसमा ५ सय किलोमिटरको यात्रा तय गरेर केटी हेर्न जयपुर पुगे । उनी ज्योतिले इन्टर्नसिप गरिरहेको अस्पतालमै उनलाई हेर्न पुगे । जगदीश पुग्दा ज्योति घर हिँडिसकेकी रहिछन् । उनी खोज्दै खोज्दै ज्योतिको घर पुगे ।
त्यतिवेलासम्म जगदीशको परिवारले पठाएको निवेदन ज्योतिको घर पुगिसकेको थियो । सोही विज्ञापनबाट स्थानीय अर्का हाडजोर्नी विशेषज्ञसमेत ज्योतिको हात माग्न गइसकेका रहेछन् । जगदीश १९ जुलाईमा ज्योतिको घर पुगे । १२ मेमै ती डाक्टर पुगिसकेका भए पनि उनले घर पुगेपछि दाइजोको लामो लिस्ट पठाए । ज्योतिका बुबाआमा दुवै स्थानीय शिक्षक थिए, उनीहरुले दाइजोको माग स्विकार्न सकेनन् । जगदीशलाई भेटेपछि ज्योतिको परिवारले सबै कुरा चित्त बुझायो । विज्ञापनमै एउटा सर्त थियो, कुनै दाइजो नदिने । जगदीशले निवेदनमै त्यो कुरा सकारिसकेका थिए । पछि दुई परिवारबीच भेटघाट भयो र ज्योतिको परिवार नेपाल आएर विराटनगरस्थित धर्मशालाबाट २ डिसेम्बर १९९८ का दिन विवाह भयो ।
नेपाल फर्किएसँगै जगदीश सन् १९९० जनवरीदेखि त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा आबद्ध भए । ज्योति सोही वर्ष जुलाईमा डिजिओ सिध्याएर नेपाल फर्किइन् । ज्योति प्रसूतिगृहमा काम गर्न थालिन् । यहीबीचमा पहिलो बच्चा भयो । जगदीशलाई न्युरोलोजीको फेलोसिप गर्न जापानको अवसर आयो । त्यतिवेला जगदीशको पठाइ अघि बढाउन ज्योतिले प्रसूतिगृहको काम छाडिदिइन् । ४–४ वर्षको अन्तरमा तीन छोराछोरी भए ।

दुवैको करिअर अघि बढाउनु नै थियो । त्योभन्दा महत्वपूर्ण कुरा परिवारको व्यवस्थापन थियो । के गर्ने त ? ज्योतिमा परिवारलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ भन्ने सोचको प्रचुरता थियो । उनले सुरुमै जगदीशको पठाइका लागि प्रसूतिगृहको काम छाडेकी थिइन् । फेरि अस्पतालमा आबद्ध हँुदा दुवैको व्यस्तताले परिवार बिग्रिन पनि सक्थ्यो । त्यसपछि ज्योति न अस्पताल खोल्नतिर लागिन्, न कुनै अस्पतालमा अबद्ध नै भइन् । उनी बिहान–बेलुकाको समय मात्र क्लिनिकमा बसेर परिवारको व्यवस्थापनमा बढी ध्यान दिन थालिन् । ज्योति अस्पताल गइनन् र जगदीश क्लिनिक गएनन् ।
जगदीशले आफ्नो सम्पूर्ण व्यावसायिक करिअरमा निजी प्राक्टिस गरेनन् । त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा उनीसँग पालो कुर्ने ६ महिनासम्मको लामो लिस्ट हुन्छ । जगदीशको ओपिडीमा हप्ताको दुई दिन पालो पर्छ, तर उनी अतिरिक्त एकदिन थप काम गरिदिन्छन् । उनी चिकित्सा शिक्षा सुधारका लागि विभिन्न उपाय निकाल्न अनुसन्धान र अभियानमा लागे । ‘म अस्पतालमा नजोडिनु र उहाँ क्लिनिक नजानुले नै परिवारका लागि समय छुट्याउन पायौँ,’ ज्योति भन्छिन् । जगदीश थप्छन्, ‘घरको काम नगरे पनि म अफिसको कामलाई घर ल्याउँदिनँ, जति समय घर बस्छु, परिवारलाई दिन्छु ।’

अहिले जगदीश घरको काममा पटक्कै ध्यान नदिने रुपमा उनकै शब्दमा ‘बदनाम’ छन् । ज्योति छोराछोरीलाई समय दिने, घर र क्लिनिक चलाएर पनि बचेको समयमा मीठा परिकार पकाउनेदेखि घरको सिँगार–पटारमा समेत उत्तिकै ध्यान दिन्छिन् । घरको नियमित कामका लागि भने सहयोगी छन् । ज्योतिलाई आफ्नो सिँगार–पटारमा भने कहिल्यै इच्छा जागेन ।
एउटै पेसा अँगाल्दाको सबैभन्दा ठूलो फाइदा, उनीहरुले एकअर्काका समस्या र व्यस्ततालाई राम्ररी बुझ्न सकेका छन्, एकअर्काका अप्ठ्यारामा सहयोग पु¥याउन पाएका छन् । ‘कुनै प्रसूतिरोगकी बिरामीलाई फिजिसियनको परामर्श चाहिएमा फोनबाटै जगदीशसँग समस्या भन्छु, त्यसले गर्दा अर्को ठाउँमा रेफर गरेर दुःख दिनुपर्दैन,’ ज्योति भन्छिन् । जगदीश पनि आफ्ना प्यासेन्टलाई प्रसूतिसम्बन्धी परामर्श चाहिएमा ज्योतिसँग फोनबाट हुनेसम्म सोधेर सहयोग लिन्छन् । ‘डाक्टरका रुपमा आममान्छेलाई गर्न सकिने सेवा र सामाजिक प्रतिष्ठाले गर्दा किन दुवैजना डाक्टर भइएछ भन्ने कहिल्यै लागेन,’ ज्योति भन्छिन् ।
ज्योति अहिले पनि घरभित्र बच्चालाई सघाउनेदेखि साना कुराको व्यवस्थापन पनि गर्छिन् । ज्योतिको कर क्लियरेन्सदेखि आर्थिक पक्षलगायत बाहिरी व्यवस्थापनका काम जगदीशको भएको छ । छोराछोरीको विद्यालयको शुल्क बुझाउन जाने, रिपोर्ट कार्ड लिन जाने, कहिलेकाहीँ पर्दा स्कुल–कलेज पु¥याउने काममा पनि जगदीश सघाउँछन् ।
ज्योतिले डाक्टर बनिसकेपछि आफ्नै इच्छाले पाकशिक्षाको तालिम लिएकी छिन् । जगदीशको खाने मामिलामा ‘फिक्स’जस्तै छ । जस्तोसुकै पार्टीमा गए पनि उनी अधिकांश समय ‘मेन प्लेट’ नसमातीकनै घर फर्किन्छन् । लुगामा सौख छैन । लुगा सिलाउन पनि ज्योतिले नै जबर्जस्ती गरेर लानुपर्छ । उनले सधैँ लगाउने भनेको निलो वा खैरो पाइन्छ र सेतो सर्ट हो । ‘नाप्नुनपर्ने हो भने जुत्ता पनि मैले नै ल्याइदिनुपथ्र्यो होला,’ ज्योतिले भनिन् ।

घरपरिवारमा व्यक्तिगत स्वभाव, चाहना र इच्छामा फरक पर्दा ठाकठुक त परिहाल्छ । यस्तोमा ज्योति भन्छिन् र मन हलुंगो पार्छिन् । जगदीश सुनिदिन्छन्, प्रतिक्रिया दिँदैनन् ।

ज्योति सुरुका दिनमा खानाको सौखिन हुन् । तर, जगदीशले बाहिर नखाने भएपछि अहिले उनको समेत बाध्यता बनेको छ । सिनेमा हेर्ने, हाइकिङ, सांस्कृतिक र सांगीतिक कार्यक्रममा उनको सौख छ । बल्ल–बल्ल उनले जगदीशलाई नयाँ सिनेमा आएको समयमा बुधबार एक दिन हेर्न जाने बानी पारेकी छिन् । प्रत्येक वर्ष दसैं बिदामा उनीहरु नबिराई सपरिवार नेपाल, भारत र वा अन्य देशको यात्रामा निस्किन्छन् । ‘उनी अस्पतालमा नहुनु र मैले निजी प्राक्टिस नगर्नुले धेरै सहज बनाएको छ,’ डा. जगदीश भन्छन्, ‘निजी अस्पताल चलाएको भए २४ घण्टै ड्युटीले ह्याटिक हुन्थ्यो ।’
घरपरिवारमा व्यक्तिगत स्वभाव, चाहना र इच्छामा फरक पर्दा ठाकठुक त परिहाल्छ । यस्तोमा ज्योति भन्छिन् र मन हलुंगो पार्छिन् । जगदीश सुनिदिन्छन्, प्रतिक्रिया दिँदैनन् । ‘मैले परिवारलाई कम समय दिएँ भन्ने गुनासो भइरहन्छ । तर, मैले जानी–जानी समय नदिने हैन, उनले पनि बुझेकै हुन्छिन्, र पनि भन्नुपर्छ ।’
स्वभावले ज्योति केही महत्वाकांक्षी छिन् भन्ने लाग्छ जगदीशलाई । ‘महत्वाकांक्षाभन्दा पनि प्रोग्रेस गर्न मलाई मन लाग्छ, उहाँ जे छ ठिक छ भन्ने मान्छे,’ ज्योतिले थपिन् । तर, दुवैलाई लोभ र अतिरिक्त मिहिनेतविनाको पैसाको पछाडि लागौँ भन्ने छैन । चिकित्सा पेसामा लालच राख्ने, बिरामीलाई अनावश्यक भारमा पारेर अतिरिक्त कमाउने चिकित्सक उनीहरुले नदेखेका होइनन् । इथिकल प्राक्टिस दुवैका आदर्श हुन् । दुवैको अघोषित सहकार्य यसमा पनि छ ।
दाम्पत्य जीवनको कसिलो बन्धन त्यतिवेला खुकुलो हुन्छ, जब सम्बन्धमा शंका–उपशंका उब्जिन्छ । ‘मन नपरेका कुरा तत्काल भनिएन र मनमा राखिरह्यो भने टेन्सन बढ्छ,’ ज्योति भन्छिन्, ‘एकअर्काको स्वभाव र भावनाअनुरुपको रेस्पेक्ट गरेर राम्रो सम्बन्ध सम्भव छ ।’ ज्योतिलाई लाग्छ– परिवारलाई समय नै दिन नसक्ने मान्छेले विवाह नै नगरे हुन्छ । ‘व्यावसायिक जीवनमा आफ्नो प्रगति हेरेर मात्रै हुन्न, पहिलो प्राथमिकता परिवार हुनुपर्छ,’ ज्योति थप्छिन्, ‘श्रीमान्का कारण श्रीमती र श्रीमतीका कारण श्रीमान्ले सफर गर्छ र दुवैका कारण पूरै परिवारले सफर गर्छ ।’

दीपक दाहाल

पोखरा मणिपाल कलेजबाट भर्खरै एमबिबिएस पूरा गरेर डा. विनीता जोशी वीर अस्पतालमा जनरल मेडिकन विभागमा इन्टर्नसिप गर्दैै थिइन् । डा. रोविन जोशी सर्जरी विभागमा काम गर्थे । पढाइ सकेका छोराछोरीको उपयुक्त वरवधू खोजेर विवाह नगरिदिँदासम्मको परिवारको हुटहुटी भोग्नेलाई मात्रै थाहा हुन्छ । दुवैको परिवार छोराछोरीका लागि उपयुक्त वरवधूको खोजीमा थिए ।

एउटै अस्पतालका फरक विभागमा कार्यरत डा. विनीता र डा. रोविन पनि आफ्ना लागि उपयुक्त जीवनसाथीको खोजीमा थिए । अस्पतालले जुराएको चिनजान र भेटघाट साथी र आफन्तको सम्बन्धसँग पनि जोडियो । उनीहरूका साथी मात्रै होइनन्, बाबुका साथीहरू पनि साझा थिए । संयोग कस्तो प¥यो भने, साथी र आफन्तबाट विवाहका लागि उनीहरू चुनिँदासम्म दुवैले एकअर्कालाई पनि मनपराइसकेका थिए । विवाहको कुरा घरबाट आउँदासम्म उनीहरूले पनि त्यसतर्फ सोच बनाइसकेको अवस्था थियो । दुवैले डाक्टरी पढाइ सिध्याइसकेका थिए । सामाजिक रूपमा सम्बन्ध जोडियो ।

१४ फ्रेबुअरी २००२ (प्रणय दिवसको दिन)मा उनीहरूको इन्गेजमेन्ट भयो र १ मेमा विवाह । सामाजिक रूपमा यो विवाह थियो, व्यावहारिक रूपमा दुवैको मिहिनेत र लगाव जोडेर एउटा सुन्दर संसार सिर्जना गर्ने सहकार्यको सुरुवातको दिन बन्यो । वरिष्ठ युरोलोजिस्ट एवं काठमाडौं मेडिकल कलेजका एसोसिएट प्रोफेसर डा. रोविन जोशी र नर्भिक अस्पतालकी बालरोग (ग्यास्ट्रोइन्टेरोलोजी, न्युट्रिसन हेपाटोलोजी) विशेषज्ञ डा. विनीता जोशीको सहकार्यले परिवार सफल बनाएको छ ।
जीवन एक भयो, लक्ष्य एउटै थियो, तर लक्ष्य प्राप्त गर्न दुवैले यात्रा गर्नु नै थियो । त्यसका लागि के गर्ने त ? सहकार्य ।

दुवैले प्रण गरे, घरपरिवार, करिअर सबैका लागि सहकार्य नै शक्ति हो, जसले जिन्दगीलाई मजबुत बनाउँदै लान्छ । लामो यात्राको सुरुवात सामाजिक, व्यावहारिक र भावनात्मक रूपमा समेत सुरु भइसकेको थियो । एमबिबिएस सकिए पनि दुवैले विशेषज्ञ डिग्री लिइसकेका थिएनन् । सकेसम्म सबै कुरामा साथ दिनु नै थियो । त्यही सोचअनुसार सहकार्यबाट फरदर स्टडी गर्ने योजना उनीहरूले बुने र सोहीअनुसार गरे ।

सन् २००४ मा रोविनले पाकिस्तानमा युरो सर्जरीमा पोस्ट ग्राजुएसन (पिजी)को लागि छात्रवृत्ति पाए । सँगै जाने सोचले पिजी नभए पनि विशेषज्ञ तहकै तालिमका लागि विनीताले पनि आवेदन दिइन् । दुवैलाई पाकिस्तान जाने अवसर आयो । पाकिस्तान बस्दा नै तालिमसँगै बच्चाको तयारी भयो । तर, त्यहाँ बच्चा पाउन, हुर्काउन त्यति सहज हुने नदेखेर विनीता बच्चा जन्माउन नेपाल फर्किइन् ।दुवैको परिवारबाट सहयोग हुने देखेर नेपालमै बच्चा हुर्काउने सोच बन्यो । सोहीअनुसार विनीताले पिजीका लागि चिकित्सा विज्ञान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान (न्याम्स) वीर अस्पतालमा आवेदन दिइन्, लक्किली नाम निस्कियो ।

बच्चा ७ महिनाको थियो । रोविन पाकिस्तानमा पढ्दै थिए । विनीता रात्रिकालीन ड्युटी भएका वेला स्तनपानका लागि बच्चा लिएरै अस्पताल जान्थिन् । रोविनले पाकिस्तानबाट पिजी सकेर सन् २००६ मा नेपाल फर्किएपछि ३ महिना वीरमा काम गरे । केही महिनापछि काठमाडौं मेडिकल कलेजमा काम थाले ।
अर्को वर्ष विनीताको पिजी सकियो । विनीता पनि २००७ मा केएमसीमा काम गर्न थालिन् । विशेषज्ञ पढाइ सकिए पनि पछिल्लो समय चिकित्सा विधामा सबस्पेसलाइज्ड हुनुपर्छ । त्यसका लागि दुवै कुनै एकेडेमिक तालिमको खोजीमा लागे ।

रोविनको चाहना युरोअंकोलोजी थियो, विनीतालाई बालरोगतर्फ पनि ग्यास्ट्रोइन्टेरोलोजी, हेपाटोलोजी र न्युट्रिसनमा चासो थियो । त्यतिवेलासम्म नेपालमा बच्चाको प्रपर इन्डोस्कोपी नै हुँदैनथ्यो । डेडिकेटेड मान्छे नहुँदा कि ठूला मान्छेको इन्डोस्कोपी गर्नेले नै बच्चाको पनि गर्थे, कि त भारत पठाइन्थ्यो ।
जहाँ इच्छा त्यहाँ अवसर, सन् २०१० मा दुवैले आआफ्नो रुचिअनुसारको विधामा एकैपटक अप्लाई गरे । सानो छोरा २ वर्षको मात्रै थियो । परिवारको जिम्मामा बच्चा छोडेर सन् २०११ मा थप विशेषज्ञताका लागि रोविन युरोअंकोलोजी पढ्न भारतको राजीव गान्धी भए । विनीता पनि भारतकै गंगाराममा पेडियाट्रिक ग्यास्ट्रोइन्ट्रेरोलोजीमा फेलोसिप गर्न गइन् । रोविन केएमसीको सम्झौतामा थिए । विनीता जागिर छोडेरै पढ्न गइन् ।

दुवै दिल्लीमै भए पनि एकअर्काको पढाइ सेन्टर पुग्न दूरी बस वा मेट्रोमा ४५ मिनेट यात्रा गर्नुपथ्र्यो । विनीतालाई सजिलो होस् भनेर रोविनले गंगारामनजिकै अपार्टमेन्ट लिए, जहाँबाट उनी राजीव गान्धी जान दैनिक ४५ मिनेटको यात्रा गर्थे । करिअरका लागि दिल्लीमा भए पनि उनीहरू बच्चालाई भेट्न समय मिलाएर नेपाल आइरहन्थे, स्कुल छुट्टी भएका वेला बच्चालाई उतै लिएर जान्थे ।
तालिम सकेर फर्किएपछि रोविनले केएमसीमै काम थाले । अहिले उनी केएमसीमा एसोसिएट प्रोफेसर छन् । साँझको समय नर्भिकमा काम गर्छन् ।
विनीताले पढेर आएको विषय नेपालका लागि नयाँ थियो । डाक्टर पनि यो विषयमा अनभिज्ञ थिए । विनीताले धेरै र सबै क्षेत्रका बिरामीलाई सेवा दिन सकिने भएकाले कान्ति बालअस्पताल रोजिन् ।

कान्तिमा उनले ६ महिना ‘अनररी’ गरिन् । सेवाबारे जानकारी बढ्यो । बिरामी आउन थाले, तर बच्चाको सेवाका लागि चाहिने मेसिन थिएन । त्यसपछि उनले नर्भिकमा काम थालिन् । तालिम गरेर नेपाल फर्किएपछि ५ वर्षअघि उनीहरूले आरम्भ गरेको यात्रा अहिले पनि जारी छ । नर्भिकका अतिरिक्त उनी निदानमा सेवा दिन्छिन् ।
१५ वर्षको सहयात्रामा विनीता र रोविनले आर्जन गरेको ‘जीवन दर्शन’अनुसार पहिलो प्राथमिकता परिवार नै हो । उनीहरूको सहकार्य परिवारलाई दिने समयको व्यवस्थापनमा पनि छ । ‘बिहान छोराहरू स्कुल गएसँगै म चाँडै निस्किन्छु, साँझ म छिट्टै फर्किन्छु,’ विनीताले भनिन् । विनीताको ढिलो हुने दिन रोविन समय निकालेर घर आउँछन् । ‘कन्फरेन्स वा अन्यत्र जाँदा कि बच्चालाई सँगै लिएर जान्छौँ, नभए दुवैजना एकैपटक कार्यक्रम पार्दैनौँ,’ रोविनले भने, ‘परिवारलाई प्राथमिकतामा राख्ने कुरामा हाम्रो पहिलो सहकार्य छ ।’

विदेश वा स्वदेशमै पनि उनीहरू कि सबै परिवार जान्छन्, नभए दुवैजनाले बच्चा छोडेर कतै जाँदैनन् । उनीहरू कोरिया, अस्ट्रेलिया, जयपुरका कार्यक्रममा सपरिवार गए । गत वर्ष विनीताको हैदराबादमा सम्मेलन पर्दा रोविनले धरानमा भएको न्युरोलोजिकल कन्फरेन्स छोडे । ‘कम्तीमा एउटाले बच्चालाई नछोड्ने र कार्यक्रमको महत्व हेरेर सघाउने हो,’ रोविनले भने ।

छुट्टीको दिन विनीता घरको किनमेल र अन्य काममा लाग्छिन् । रोविन बिदाको पूर्ण दिन छोराहरूलाई दिन्छन् । चिकित्सा पेसामा जति अनुभव थपिँदै जान्छ, उति डिमान्ड पनि बढ्छ । ‘कतिपय अवस्थामा बिरामीलाई पनि नकार्न मिल्दैन । वार्डमा भर्ना गरेको बिरामीलाई इरेगुलर समय दिनुपर्दा एकअर्काले सपोर्ट गर्छौं,’ रोविनले भने । उनीहरूले साँझको केही समय बिरामीले केही अप्ठ्यारो पर्दा फोन गर्न छुट्याएका छन् ।विनीता र रोविनले परिवारलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेका छन् । ‘परिवार मिल्यो भने करिअर पनि अगाडि बढ्छ, मिलेन भने करिअर नै अलमलिन्छ,’ रोविनले थपे । अहिले बाबुआमाको समय र दैनिकीमा बच्चासमेत अभ्यस्त भइसकेका छन् ।

परिवार मात्र होइन, एकअर्काको सहकार्यले प्रोफेसनमा पनि ठूलो सहयोग मिलेको छ । बच्चामा युरोलोजिकल समस्या भएको अवस्थामा विनीताले रोविनको सहयोग लिन्छिन् । रोविन पनि बच्चासम्बन्धी समस्या आउँदा विनीतालाई नै सम्झिन्छन् । त्यसबाहेक विशेष केस नआईकन घरमा पेसाका कुरा हुँदैनन् । ‘पेसाका कुरा पनि एकअर्कामा रिलेटेड छन्, विशेष केस भए मात्र घरमा छलफल हुन्छ, अन्यथा हामी सहयात्री भएर घरको समय बिताउँछौँ,’ विनीताले भनिन् ।

घरको काम सघाउन सहयोगी छन् । तर, उनीहरू सबै कुरामा सहयोगीमा निर्भर हुँदैनन् । साँझको खानापछि सहयोगी दिदीलाई घर फर्किन हतार हुन्छ । विनीता र रोविन सँगै बसेर भाँडा माझ्नेदेखि सबै घरधन्दा सिध्याएर मात्र सुत्छन् । ‘मलाई समय मिल्यो भने खाना पकाउन मज्जा लाग्छ, कम्तीमा शनिबारको खाना मै बनाएर खुवाउँछु,’ विनीताले भनिन्, ‘उसलाई (रोविन) चिया मिठो पकाउन आउँछ ।’ राति बच्चाहरू सुतेपछि विनीता र रोविन कम्तीमा आधा घण्टा अनिवार्य कुरा गरेर बस्छन् । रातिको चिया बनाएर खुवाउने जिम्मा रोविनको भागमा परेको छ ।