गौरी कार्कीको जन्म विसं २०२३ मा सिन्धुपाल्चोकमा भयो, जतिवेला छोरी पढाउनुपर्छ भन्ने सोच कमै स्थानीयमा थियो । गौरीका बुबाले आर्मीमा जागिरे हुँदा विभिन्न स्थान र परिवेशलाई बुझ्ने मौका पाएका थिए । त्यसैले उनमा भने छोरीलाई पढाउनुपर्छ भन्ने चेतनाले डेरा जमाइसकेको थियो । फलस्वरूप, गौरीले घरनजिकैको स्कुलमा कक्षा ५ सम्म अध्ययन गर्ने मौका पाइन् । स्थानीय विद्यालयमा जनशक्ति अभावको तत्कालीन अवस्थालाई स्मरण गर्दै गौरी भन्छिन्, ‘५ कक्षासम्म पढाउन जम्मा एकजना शिक्षक हुनुहुन्थो ।’ उनले प्राथमिक शिक्षा त्यही विद्यालयबाट हासिल गरिन् ।
नर्स बन्ने सपना पूरा गर्न घरबाट भागेँ
गाउँमा कक्षा ५ भन्दामाथिको पठन–पाठन हुँदैनथ्यो । त्यतिवेला छोरीलाई घरबाहिर राखेर पठाउनु कल्पनाबाहिरको कुरा थियो । गौरी आफ्नो अध्ययन गर्ने इच्छाशक्तिलाई दबाएर दुई–चार वर्ष घरकै काममा तल्लीन रहिन् । महिनावारी भएपछि विवाहका लागि योग्य हुने समाजको मान्यता थियो । अझ रजश्वलाअघि नै छोरीको कन्यादान गरिदिएमा पुण्य प्राप्त हुने मान्यताले समाज ग्रस्त थियो, जुन मान्यताबाट गौरीको परिवार पनि अछुतो थिएन । त्यसैकारण गौरीको पनि घर–परिवारले विवाहको कुरो चलायो । ‘नर्स बन्ने सपना देखिरहेकै वेला एक्कासि घरमा मेरो बिहेको कुरो चल्यो, जतिवेला मलाई विवाह गर्न पटक्कै मन थिएन,’ गौरी भन्छिन्, ‘विवाहको कुरो चलेकै कारण म घर छोडेर भाग्न बाध्य भएँ ।’
घर–परिवारमा कुनै सल्लाह नगरीकन गौरीले काठमाडौंको यात्रा तय गरिन् । ‘भाउजू लगनखेलमा बस्नुहुन्थो,’ गौरी भन्छिन्, ‘उहाँकै साथ–सहयोग र माया–ममताका कारण म नमुना मछिन्द्र विद्यालयमा कक्षा ८ मा भर्ना भएँ ।’ तर, उनले त्यहाँ एक वर्ष मात्र अध्ययन गरिन् । पछि आमा–बुबाले पनि छोरीलाई पढाउने निधो गरेपछि उनले सिन्धुपाल्चोकबाट एसएलसीसम्मको पढाइ पूरा गरिन् । ‘अध्ययनका लागि घरबाट भागेर राजधानी पुगेको करिब एक वर्षपछि आमा–बुबाले मलाई सिन्धुपाल्चोकको बाह्रबिसेस्थित शारदा माविमा कक्षा ९ मा भर्ना गरिदिनुभयो,’ गौरी सम्झिन्छिन्, ‘त्यहाँबाटै मैले वि.सं. २०३८ मा एसएलसी परीक्षा उत्तीर्ण गरेँ ।’
परिवारको असन्तुष्टिका बाबजुद पनि गौरी नर्स बन्ने सपना पूरा गर्न पुनः राजधानी पसिन् । त्यतिवेला एसएलसी परीक्षामा ल्याएको प्रतिशतका आधारमा नर्सिङमा विद्यार्थी भर्ना गरिन्थ्यो । गौरीले वीर अस्पतालको नर्सिङ कलेजमा भर्नाका लागि आवेदन दिइन् र नाम निकाल्न सफल भइन् । ०४३ मा उनको पिसिएल नर्सिङको पढाइ पूरा भयो । पिसिएल उत्तीर्ण भएपछि गौरीमा जागिर खाने धुन चल्यो ।
एकपटक स्वास्थ्योपचारको सिलसिलामा गौरी अस्पताल पुगेकी थिइन् । त्यतिवेला सेतो लुगा र कालो जुत्ताको पहिरनले निकै आकर्षित गरेको थियो । नर्सको त्यो लोभलाग्दो पहिरन, त्यसमाथि बिरामीको सेवामा उनीहरूको समर्पण देखेर उनीमा पनि नर्स बन्ने इच्छा पलाएर आयो । त्यसवेला नर्सिङ पेसालाई समाजले राम्रो नजरले हेर्दैनथ्यो । नर्स बनेपछि छोरी आफूखुसी बिहे गरेर जान्छे जस्ता अनेक अनर्गल प्रचार व्याप्त थियो । ‘गाउँमा छोरा बिगार्नु छ भने ड्राइभर बनाउनू, छोरी बिगानु छ भने नर्स बनाउनू’ भनेर स्लोघन नै चलाएका थिए,’ उनी भन्छिन्, ‘समाजको यस्तो हेराइका कारण घर–परिवारबाट मलाई नर्सिङ छुट थिएन ।’ तर, गौरीले आफ्नो अठोट छोडिनन् ।
परिवारको असन्तुष्टिका बाबजुद पनि गौरी नर्स बन्ने सपना पूरा गर्न पुनः राजधानी पसिन् । त्यतिवेला एसएलसी परीक्षामा ल्याएको प्रतिशतका आधारमा नर्सिङमा विद्यार्थी भर्ना गरिन्थ्यो । गौरीले वीर अस्पतालको नर्सिङ कलेजमा भर्नाका लागि आवेदन दिइन् र नाम निकाल्न सफल भइन् । ०४३ मा उनको पिसिएल नर्सिङको पढाइ पूरा भयो । पिसिएल उत्तीर्ण भएपछि गौरीमा जागिर खाने धुन चल्यो । उनको पहिलो रोजाइ सरकारी अस्पताल थियो, जुन त्यति सजिलो थिएन । सरकारी जागिर खाने उद्देश्यले भौँतारिएका दिनको सम्झना गौरीमा ताजै छन् । भन्छिन्, ‘पिसिएल उत्तीर्ण भएको केही समयपछि वीर अस्पतालमै ९–१० महिना ज्यालादारीमा काम गर्ने मौका पाएँ ।’
अस्पतालको वार्षिकोत्सवमा आफ्नो हिस्साको अवार्ड खोसिँदाको त्यो क्षण
०४३ को पुसमा लोकसेवा खुल्यो । त्यतिवेला लोकसेवाका प्रतिनिधि, मन्त्रालय र अस्पतालका केही प्रतिनिधि बसेर अन्तर्वार्ता लिने र त्यसैका आधारमा सफल उम्मेदवारको छनोट गर्ने गरिन्थो । अन्तर्वार्ताको अघिल्लो रात उनको वीरमा नाइट ड्युटी परेको थियो । ड्युटी सकेर उनी अन्तर्वार्तामा सामेल भइन्, जुन उनको जीवनमा खास रह्यो । नतिजा प्रकाशन हुँदा सफल उम्मेदवारको सूचीमा उनको नाम पनि प्रकाशित भयो । त्यसपछि स्थायी स्टाफ नर्सका रूपमा उनको जागिरले निरन्तरता पायो ।
गौरीले वीरमा पाचौँ तहको स्टाफ नर्सका रूपमा १५ वर्षसम्म सेवा गरिन् । त्यसपछि वीरमै छँदा एक तह बढुवा भएर उनी छैटौँ तहमा पुगिन् । अब बल्ल उनमा शैक्षिक योग्यता बढाउने रुचि जाग्यो । ‘१५–१६ वर्ष काम गरेपछि ब्याचलर इन नर्सिङ पढ्नुपर्छ भन्ने चेतना आयो,’ उनी भन्छिन् । गौरीमा योग्यता बढाउनुपर्छ भन्ने चेतना जागृत हुनुमा अस्पतालको एउटा घटनाले भूमिका खेलेको थियो । ‘अस्पतालको वार्षिकोत्सवमा राम्रो काम गर्ने सिनियरलाई अवार्ड दिने चलन थियो । त्यसवेलाको अवार्ड मैले पाउने थिएँ,’ उनी सम्झिन्छिन्, ‘तर, मेरो पढाइ कम भएका कारण अवार्ड अरू कसैले पायो, जुनवेला मभित्र थप पढ्नुपर्छ भन्ने ठूलो इख पैदा भयो ।’
राम्रो कामका लागि मनमा पलाएको इखले गौरीलाई सफलता दिलायो । डेढ दशकपछि मनमा जागृत भएको पढ्नुपर्छ भने भावनाले उनलाई मिहिनेत गर्न प्रोत्साहित गर्यो । त्यही मिहिनेतका कारण उनी त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालको ब्याचलर इन नर्सिङको इन्ट्रान्स परीक्षमा नाम निकाल्न सफल भइन् । गौरीले ०५९ मा बिएनको अध्ययन सुरु गरिन् । बिएनका लागि अध्ययन बिदामा बसेकै वेला वीरबाट गौरीको सरुवा भयो । उनको पोस्टिङ धादिङमा भयो । बिदामा छँदा उनी पढाइसँगै निजी अस्पतालमा काम गर्न थालिन् । ‘दिउँसो शिक्षण अस्पतालमा पढाइ सकेर राति मेडिकेयर अस्पतालमा काम गर्थें,’ गौरी भन्छिन् ।
०६१ मा गौरीको बिएन पढाइ पूरा भयो । पढाइसँगै अध्ययन बिदा पनि सकियो । यतिखेर उनको विवाह भइसकेको थियो । अब जागिरको निरन्तरताका लागि धादिङ जानुपर्ने भयो । तर, परिवारको स्थायी बसोवास काठमाडौंमै थियो । गौरीसित दुईवटा विकल्प थिए– कि त जागिर छोड्नुपर्यो, या त परिवारबाट टाढा बस्नुपर्यो । जागिर काठमाडौं फर्काउने प्रयास भने जारी नै थियो । तर, जागिरको निरन्तरताका लागि धादिङ गएर हाजिर हुनु त छँदै थियो ।
गौरी ३२ वर्षदेखि नर्सिङ अभ्यास गरिरहेकी छिन् । यो लामो अनुभवमा उनी नर्सिङलाई दुःखी पेसाका रूपमा अथ्र्याउँछिन् । ‘आफ्ना छोरा–छोरी, घर–परिवार बिरामी पर्दासमेत त्यसै छाडेर काममा आउनुपर्छ,’ कटु अनुभव सुनाउँदै उनी भन्छिन्, ‘तर, नर्सको सही मूल्यांकन भने कहिल्यै भएको छैन ।’ नर्सिङ पेसामा साँच्चै दुःख मिसिएको हुन्छ । सधैँ जोखिमले भरिएको पेसा, त्यसमा पनि ड्युटी समयको कुनै ठेगान हुँदैन । ‘सानो बच्चालाई घरमा छोडेर अस्पतालमा रातिको ड्युटी गर्न आउनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘हाल सरकारले सुत्केरी बिदालाई बढाएर ९८ दिन पुर्याएपछि भने नर्सलाई केही राहत मिलेको छ ।’
गौरी धादिङ जिल्ला अस्पताल पुगिन् । बुझ्दै जाँदा त उनको पोस्टिङ अनमीको दरबन्दीमा पो भएको रहेछ । स्टाफ नर्सको दरबन्दीमा नियुक्ति लिएर झन्डै दुई दशक सेवा गरिसकेर बिएनसमेत उत्तीर्ण गरिसकेकी गौरीलाई अनमीको दरबन्दीमा बसेर काम गर्नुपर्ने कुनै बाध्यता थिएन । उनी त्यहाँ हाजिर हुनेबित्तिकै रवाना लिएर कान्ति बाल अस्पताल आइन् । ०६१ देखि हालसम्म कान्ति नै उनको कर्मथलो बनेको छ । पाचौँ तहबाट जागिर सुरु गरेकी गौरी अहिले सातौँ तहमा कार्यरत छिन् । कान्तिको बर्न वार्ड प्रमुखको जिम्मेवारी अहिले उनको काँधमा छ ।
नर्सिङ एक दुःखी पेसा
गौरी ३२ वर्षदेखि नर्सिङ अभ्यास गरिरहेकी छिन् । यो लामो अनुभवमा उनी नर्सिङलाई दुःखी पेसाका रूपमा अथ्र्याउँछिन् । ‘आफ्ना छोरा–छोरी, घर–परिवार बिरामी पर्दासमेत त्यसै छाडेर काममा आउनुपर्छ,’ कटु अनुभव सुनाउँदै उनी भन्छिन्, ‘तर, नर्सको सही मूल्यांकन भने कहिल्यै भएको छैन ।’ नर्सिङ पेसामा साँच्चै दुःख मिसिएको हुन्छ । सधैँ जोखिमले भरिएको पेसा, त्यसमा पनि ड्युटी समयको कुनै ठेगान हुँदैन । ‘सानो बच्चालाई घरमा छोडेर अस्पतालमा रातिको ड्युटी गर्न आउनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘हाल सरकारले सुत्केरी बिदालाई बढाएर ९८ दिन पुर्याएपछि भने नर्सलाई केही राहत मिलेको छ ।’
बिरामीको सम्पूर्ण हेरचाह, उपचारमा नर्सले २४सै घण्टा तल्लीन रहनुपर्ने हुन्छ । ‘डाक्टरहरू दिनमा एक–दुईपटक आउनुहुन्छ, बिरामीको अवस्था हेरेर जानुहुन्छ,’ गौरी भन्छिन्, ‘बिरामीले खाएको छ कि छैन, उपचारको प्रोगेस कति भएको छ, यस्ता हरेक कुराको ख्याल नर्सबाटै भइरहेको हुन्छ ।’ कान्ति सरकारीस्तरको एक मात्र बाल अस्पताल हो । यहाँ देशका हरेक कुनाबाट बिरामी आउने गर्छन् । पैसा हुनेहरूले निजी अस्पतालमा उपचार गराए पनि दीन–दुःखीको सहारा कान्ति नै हो । बालबालिकाको हेरचाहमा खटिने नर्सले यसै पनि अन्यत्रभन्दा बढी नै सजग हुनुपर्ने हुन्छ । त्यसमा पनि देशमा शिक्षा र चेतनाको आवश्यक मात्रामा विस्तार हुन नसकिरहेको अवस्थामा हरेक सोच–विचार र अवस्थाका बिरामीका आफन्तको दिनहुँ सामना गर्नु नर्सको दैनिकी हो ।
कान्मिा धेरै बालबालिका शरीरका अंग जलेर उपचारका लागि आइपुग्ने गरेको गौरीको अनुभव छ । बुबा–आमाले मर्छ भनेर मायामारेको बालबालिकाको हेरचाह र सफल उपचार गराएर सकुशल घर फर्किएको देख्दा गौरीलाई अति नै गर्व महसुस हुन्छ । यतिवेला पेसाको दुःख बिर्सिएर नर्स बनेकोमा गौरवान्वित महसुस हुने उनी बताउँछिन् ।
नर्सको तीव्र उत्पादन र गुणस्तरमा गिरावट समस्या
व्यावसायिक दृष्टिले नर्सिङ पढाउने कलेजहरू च्याउसरी खोखिएका कारण संख्यात्मक रूपमा धेरै नर्स उत्पादन भएकाले देशले भार थेग्न नसकेर बिदेसिनुपरेको गौरीको बुझाइ छ । उत्पादन निरपेक्ष रूपमा बढिरहँदा गुणस्तरमा भने ध्यान नदिँदा नर्सिङ बेरोजगारी विकराल बनिरहेको उनी बताउँछिन् । ‘कलेज खोल्ने स्वीकृति सबैले पाइरहेका छन् । आफ्नो अस्पताल नै नभएका नर्सिङ कलेजे पनि स्वीकृति पाएकै छन्,’ उनी भन्छिन्, ‘उत्पादन बढे पनि गुणस्तर भने झन्–झन् खस्किँदै जानुले समस्या सिर्जना गरेको छ ।’
आफ्नो अस्पताल नहुने कलेजमा प्राक्टिकल शिक्षा राम्रो नहुने गौरीको बुझाइ छ । पूर्णतः प्राक्टिकलमा आधारित नर्सिङ जनशक्तिबाट कलेजमा सिकेको सैद्धान्तिक ज्ञानका आधारमा काम लिन नसकिने उनी बताउँछिन् । ‘नर्सले केही समय मात्र प्राक्टिकल गरेर गुणस्तरीय काम गर्न सक्दैनन्,’ उनी भन्छिन्, ‘नर्सहरूको श्रमशोषण भयो भनेर अस्पतालमा भोलेन्टियर काम गर्नमा जुन रोक लगाइएको छ, त्यसले स्वयम् नर्सहरू नै आफ्नो दक्षतावृद्धिको अवसरबाट वञ्चित भइरहेका छन् ।’
लर्ड बुद्ध एजुकेसनल एकेडेमीद्वारा सञ्चालित नेपालगन्ज मेडिकल कलेजले ट्रेनी स्टाफ नर्स (परीक्षणकालमा कार्यरत नर्स) लाई सरकारले तोकेको न्यूनतम पारिश्रमिक उपलब्ध गराउने सहमति गरेको छ । हालसम्म एकेडेमीले तोकिएको न्यूनतम पारिश्रमिकसमेत नदिई काम लगाउँदै आएको थियो । एकेडेमीले परीक्षणकालमा कार्यरत स्टाफ नर्सलाई न्यूनतम पारिश्रमिकसमेत नदिएको भन्दै नेपाल स्वास्थकर्मी तथा कर्मचारी युनियन र लर्ड बुद्ध एजुकेसनल एकेडेमी कर्मचारी संगठनले विरोध प्रदर्शन गरेका थिए ।
क्रिटिकल केयर नर्सिङ एसोसिएसन नेपालको आयोजनामा १५ र १६ नोभेम्बर (शुक्रबार र शनिबार) मा दोस्रो रिजनल फेडेरेसन अफ क्रिटिकल केयर नर्सिङ, सार्कको सम्मेलन बुटवलमा हुँदै छ । सम्मेलनमा २५ अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञसहित करिब ५ सयको सहभागिता रहने आयोजकले जनाएको छ । सम्मेलनमा क्रिटिकल केयर नर्सको क्षमता अभिवृद्धि, गुणस्तरीय सेवाप्रवाहलगायत विविध विषयमा गहन छलफल हुनेछ ।
