चिसो अझै घटेको छैन । चिसोका कारण धेरै मानिसले अकालमै मृत्युवरण गरिरहेका छन् । दैनिक व्यवहार र आनीबानीसम्बन्धी केही सामान्य कुरामा ध्यान दिन सके चिसोबाट बच्न सकिन्छ ।
नेपाली समाजमा अधिकतर महिलाले घरको दैनिक काम गर्नुहुन्छ । चिसो पानी खेलाउँदा हातमा निलो डाम हुने गर्छ । भाँडा माँझ्दा वा लुगा धुँदा प्रायः महिलामा हात निलो हुने तथा झमझमाउने समस्या निम्तिएको पाइन्छ । तापक्रम घटेको समयमा यो समस्या देखिन्छ । समस्याको न्यूनीकरणका लागि पानी छोएर काम गर्दा पन्जा लगाउनुपर्छ । पानी चलाउँदा पन्जा लगाएको खण्डमा हातमा निलो डाम बस्ने तथा झमझमाउने समस्या हुँदैन ।
विशेषतः वृद्धवृद्धा तथा बालबालिकालाई चिसो मौसममा छाला सुक्खा भएको अनुभव हुन्छ । चिसो महिनामा घाम कम लागेको र हुसु लागेको समयमा छाला फुट्छ । यस्तो समस्या भएको अवस्थामा सामान्य लोसनको प्रयोगले छालालाई सुरक्षित राख्न सकिन्छ । लोसनको प्रयोगले छालामा डाबर आउने, चिलाउनेजस्ता समस्याबाट जोगाउन मद्दत पुग्छ ।
त्यसैगरी, चिसो मौसममा पानी कम पिउने चलन छ । पानी कम पिउँदा डिहाइड्रेसन हुने सम्भावना हुन्छ । मनतातो पानी भए पनि समय–समयमा पिइरहनुपर्छ ।
चिसो महिनामा सामान्य मानिसलाई पनि रुघाखोकीले सताउने गर्छ । आफूलाई यस्तो समस्याबाट जोगाउन प्रशस्त मात्रामा पानी पिउने, झोलपदार्थ खाने तथा सिजनअनुसारका फलफूल खाने गर्नुपर्छ ।
प्रत्येक वर्ष एकपटक इन्फ्लुएन्जा खोप लगाएमा निमोनियालाई धेरै हदसम्म कम गर्न सकिन्छ । एक खोपबराबर १ हजार ५ सय पर्छ, तर यसले लाखौँको प्रतिफल दिन्छ । यसले रुघाखोकी, निमोनियाजस्ता जाडो मौसममा देखिने समस्या कम गर्न मद्दत गर्छ ।
चिसोबाट बच्न शरीरलाई न्यायो बनाएर राख्नुपर्छ । शरीरलाई चिसोबाट जोगाउन टोपी, पन्जा र शरीर पूरै ढाक्ने कपडा लगाउनुपर्छ । निमोनियाको जोखिम रहेका व्यक्तिले विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ । स्वास्थ्यमा कुनै समस्या नभएका व्यक्तिलाई पनि चिसोमा रुघाखोकी लागिरहने डर हुन्छ ।
जाडो महिनामै भाइरल प्रकोप सुरु हुने गरेका छन् । अहिले विश्वको ध्यान कोरोनाभाइरसमा केन्द्रित छ । यसका कारण हजारौँ मानिस अस्पताल भर्ना भएर बस्नुपरेको छ भने झन्डै दुई दर्जनले ज्यानै गुमाइसकेको अवस्था छ । यस्ता भाइरस रुघाखोकीबाटै सर्ने हुन् । माक्सको प्रयोग गर्ने, भिडभाडमा जान कम गर्ने, हात राम्रोसँग धोएर मात्र खाना खाने गरेमा रुघाखोकीबाट बच्च सकिन्छ ।
रुघाखोकीको जोखिमबाट बच्न इन्फ्लुएन्जाको खोप लगाउन सकिन्छ । यसले भाइरसबाट बच्न मद्दत गर्छ । जाडो महिना सुरु हुनु एक महिनाअघिबाटै खोप लगाउँदा निमोनिया हुन पाउँदैन । निमोनियाको बढी जोखिम हुने लामो समयदेखि दम, मुटु तथा मिर्गौलाको समस्या, सुगर भएका बिरामीले खोप लगाउँदा राम्रो हुन्छ ।
साधारण उपाय अपनाएर चिसोको संक्रमणबाट हुने रोगबाट सुरक्षित रहन सकिन्छ । स्वास्थ वातावरण र शैलीमा जीवनयापन गर्न सकियो भने निमोनियाबाट बच्न सकिन्छ । निमोनिया भइहाल्यो भने उपचार त सजिलै पाइन्छ, तर जोगाउन सकिन्छ वा सकिँदैन भन्ने शरीरको प्रतिरक्षात्मक क्षमतामा भर पर्छ । खोपबारे जनचेतना जगाउन सके ३ वर्षमै निमोनियाको दर घटाउन सकिन्छ ।
प्रत्येक वर्ष एकपटक इन्फ्लुएन्जा खोप लगाएमा निमोनियालाई धेरै हदसम्म कम गर्न सकिन्छ । एक खोपबराबर १ हजार ५ सय पर्छ, तर यसले लाखौँको प्रतिफल दिन्छ । यसले रुघाखोकी, निमोनियाजस्ता जाडो मौसममा देखिने समस्या कम गर्न मद्दत गर्छ । तर, निमोनिया नै नहुने खोप भने पाइँदैन । भइहालेको खण्डमा रगतमा हुने कीटाणु फैलिने गर्छ, जुन खोपले धेरै हदसम्म घटाउँछ । खासगरी ६५ वर्ष नाघेका मानिसले वर्षमा एकपटक खोप लगाउनुपर्छ ।
निमोनियाको लक्षण खोकीबाट सुरु हुन्छ । यसले ज्वरो उत्पन्न भई श्वासप्रश्वासमा समस्या ल्याउँछ । यो समस्या जसलाई पनि हुन्छ । निमोनिया हुँदा फोक्सोमा घाउ हुने तथा खकार निस्किने गर्छ । खकार अन्य कारणले पनि निस्किन्छ, जस्तो कि क्षयरोग । निमोनियाको उपचार आइसियूमै राखेर गर्नुपर्ने हुन्छ । श्वासप्रश्वासको मात्रा तलमाथि भएमा भेन्टिलेटरमै राख्नुपर्ने हुन्छ । यसमा रगतका कीटाणु फोक्सोबाट फैलिएर श्वासप्रश्वासमा समस्या निम्त्याई अक्सिजनको मात्रा धेरै घट्ने लक्षणसमेत हुन्छ ।
साधारण उपाय अपनाएर चिसोको संक्रमणबाट हुने रोगबाट सुरक्षित रहन सकिन्छ । स्वास्थ वातावरण र शैलीमा जीवनयापन गर्न सकियो भने निमोनियाबाट बच्न सकिन्छ । निमोनिया भइहाल्यो भने उपचार त सजिलै पाइन्छ, तर जोगाउन सकिन्छ वा सकिँदैन भन्ने शरीरको प्रतिरक्षात्मक क्षमतामा भर पर्छ । खोपबारे जनचेतना जगाउन सके ३ वर्षमै निमोनियाको दर घटाउन सकिन्छ ।
अस्पताल, क्लिनिकमा चिसो मौमसमा बिरामीको अवस्था हेर्दा ५० प्रतिशत निमोनियाको समस्या लिएर आउँछन् । यसको बचाउ समयमै नहुँदा धेरै समस्यामा पर्ने गरेका छन् । कुनै व्यक्तिलाई केही दिनदेखि लगातार खोकी लागिरहेको छ, श्वासप्रश्वासमा समस्या छ, होस हराउँदै गएको छ भने निमोनिया भएको हुन सक्छ । यस्तो समस्या देखिएमा समयमै अस्पताल पुगेको खण्डमा उपचार सम्भव छ ।
(हेल्थपोस्टकर्मी पुष्पराज चौलागाईंसितको कुराकानीमा आधारित)
