बच्चा गर्भमा हुँदा महिलाले निकै सास्ति खेप्नु पर्छ । गर्भावस्थामा हुने समस्याबाट बच्नका लागि नियमित योग गर्दा निकै फाइदा पुग्न सक्छ । नियमित योग गर्दा प्रसवको समयमा हुने पीडाबाट पनि केही बच्न सहयोग पुग्छ । त्यसैले बच्चा गर्भमा हुँदा महिलाले यी तीन योग आसन नियमित गर्नु उपयुक्त मानिन्छ ।
फर्याकासन यो आसन गर्भवति महिलाले सुरुआति महिनादेखि नै गर्न सक्छन् । पर्याकासन एक निकै सरल आसन हो । यस आसलाई गर्नका लागि सबै भन्दा पहिले दरी वा चटाई बिछ्याउने । त्यसपछि दरिमा पिठिउको सहायतामा पल्टिने । त्यसपछि दुबै घुडा मोड्ने र खुट्टाका पन्जाले थाई छुने कोशिस गर्ने । यही अवस्थामा केही बेर रहने । तर, आफ्नो क्षमता अनुसार मात्रै यस आसनलाई गर्नुपर्छ । पर्याकासन गर्दा खुट्टाको थाई र पेटको समस्या कम हुन्छ । यो आसन गर्दा मांशपेसी समेत बलियो हुन्छ । यो आसन गर्दा प्रसवको समयमा कम दुःख हुन्छ । तर, यो आसन कसैको रेखदेखमा गर्दा उपयुक्त हुन्छ ।
भद्रासन
भद्रासनलाई गर्भवती महिलाले सहज रुपमा गर्न सक्छन् । भद्रासनलाई ‘बटरफलाई’ पोज पनि भनिन्छ । किनकी यो आसनको अवस्था पुलतिको जस्तो हुन्छ । यो आसन गर्दा जमिनमा बसेर आफ्नो खुट्टालाई नमस्ते आकारमा राख्नुपर्छ । यो अवस्थामा पिठिउको अवस्था भने सिधा राख्नुपर्छ । त्यसपछि खुडा फैलायर पन्जाले छाति मुनी र नाइटो निर पेटलाई समात्ने । करिव दुईदेखि पाँच मिनेटसम्म यहि अवस्थामा बस्न सकिन्छ । यो आसन गर्दा पेटको मांशपेसी बलियो बन्दै जान्छ र गर्भवति महिलालाई सहज हुन्छ ।
यस्तकासन यस्तिकासन गर्भवती महिलाका लागि निकै फाइदाजनक मानिन्छ । यो आसन गर्दा जमिनमा पिठिउको बलमा सुत्नुपर्छ । त्यसपछि खुट्टालाई एक अर्कासँग टासेर राख्नुपर्छ । त्यसपछि स्वास लिँदै दुबै हातलाई उठाएर टाउँको तर्फ लग्ने । यो आसनलाई तीन÷चार पटक केही समय रुक्दै गर्न सकिन्छ । यो आसनले गर्भवति महिलाको शरीरको आकारलाई सही बनाउन मद्दत गरिरहेको हुन्छ । यो आसन गर्दा तनावसमेत कम हुने बताइएको छ ।
सामान्यतया गर्भावस्थामा पनि अन्य समयजस्तै खानेकुरा खाने गरिन्छ । तर, गर्भावस्थामा अन्य समयमा भन्दा केही बढी पोषणको आवश्यकता पर्ने भएकाले सामान्य अवस्थामा भन्दा केही बढी खानेकुराको आवश्यकता पर्छ । विशेषगरी शरीरलाई सुरक्षा दिने खानेकुराहरू, हरियो सागपात, पहेँलो तथा रातो फलफूल, भिटामिन ए तथा सीयुक्त खानेकुराले शरीरलाई रोगबाट बचाउने गर्छ । त्यस्ता खानेकुराको आवश्यकता अन्य समयमा भन्दा गर्भावस्थामा केही मात्रामा बढी हुन्छ । त्यसैगरी शरीरको वृद्धि–विकासमा सहयोग गर्ने खानेकुरा, जस्तै, दही, दूध, माछा, मासु, सबै प्रकारका गेडागुडी, दाल, तिल, माछालगायत खानेकुरा अन्य समयमा भन्दा गर्भावस्थामा दैनिक रूपमा खानुपर्ने हुन्छ ।
बच्चाको रगत, बोसो तथा गर्भवती महिलाको पाठेघरमा रहेको सालको समेत हिसाब गर्दा गर्भवती महिलाको तौल करिब १६ केजीसम्म बढ्नुलाई सामान्य नै मानिन्छ । तर, मोटी महिलाको हकमा भने अधिकतम ११ केजीसम्म तौल बढ्नु आमा र बच्चाको स्वास्थ्यका लागि उपयुक्त हुन्छ । यसका लागि गर्भवती महिलाले दैनिक रूपमा खानेकुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
मानिसको शरीरलाई शक्ति दिने खानेकुरा, जसले हिँडडुलका लागि सहयोग गर्छ, त्यस्ता खानेकुराको आवश्यकता गर्भावस्थामा धेरै हुन्छ । गर्भावस्थामा शक्तिको सञ्चय कमै हुने तथा कमजोर महसुस हुने कारणले त्यस्ता खानेकुराहरू अन्य समयमा भन्दा बढी आवश्यक पर्ने गर्छ । सामान्य अवस्थामा खाने गरेका चिजको सन्तुलन मिलाएर केही मात्रामा गर्भावस्थमा बढी खानुपर्ने हुन्छ । सामान्य अवस्थामा रहेको तौल बढाउनका लागि यस्ता खानेकुरा गर्भावस्थामा सन्तुलन मिलाएर केही बढी खानुपर्ने हुन्छ । तौल बढाउने भन्दैमा आवश्यकताभन्दा बढी खानेकुरा खानु गर्भावस्थामा आमा तथा बच्चा दुवैको स्वास्थ्यका लागि उपयुक्त मानिँदैन ।
खानेकुराको मात्रामा कमी भएमा बच्चाको तौल एकदमै कम हुन जान्छ । दुब्लो–पातलो मान्छेले गर्भावस्थामा करिब १६ केजीसम्म तौल बढाउनुपर्ने हुन्छ भने मोटी महिलाले साढे ११ केजीभन्दा बढी तौल बढाउनु राम्रो मानिँदैन । गर्भमा रहेको बच्चा साढे २ केजीदेखि ४ केजीसम्म हुनु सामान्य मानिन्छ । त्यसमा पाठेघरमा रहेको साललगायत पदार्थ साढे २ केजी, स्तन १ केजी, रगत र पानीको मिश्रण ३ केजीसम्म, आमाको शरीरको बोसो साढे २ केजीसम्म हुने गर्छ । तसर्थ, बच्चाको रगत, बोसो तथा गर्भवती महिलाको पाठेघरमा रहेको सालको समेत हिसाब गर्दा गर्भवती महिलाको तौल करिब १६ केजीसम्म बढ्नुलाई सामान्य नै मानिन्छ । तर, मोटी महिलाको हकमा भने अधिकतम ११ केजीसम्म तौल बढ्नु आमा र बच्चाको स्वास्थ्यका लागि उपयुक्त हुन्छ । यसका लागि गर्भवती महिलाले दैनिक रूपमा खानेकुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
स्वस्थ आमाले मात्रै स्वस्थ बच्चा जन्माउने भएकाले गर्भावस्थामा पौष्टिक तत्त्वयुक्त खानेकुराको आवश्यकता बढी परेको हो । गर्भावस्थामा आमाको स्वास्थ्य नै बच्चाको स्वास्थ्य भएकाले गर्भवती महिलाले यस अवस्थामा आफ्नो स्वास्थ्यमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
गर्भवती भएको कति महिनामा कति तौल बढाउने ? गर्भ रहेको पहिलो ३ महिनामा १ केजीदेखि ३ केजीसम्म तौल बढ्नु आवश्यक हुन्छ । त्यसपछिका प्रत्येक महिनामा आधा–आधा केजी तौल बढ्दै गएमा त्यो पर्याप्त मानिन्छ । मोटी महिलामा भने आधा केजीको पनि आधा (चौथाइ केसी) प्रतिमहिना बढेमा पर्याप्त मानिन्छ । गर्भावस्थामा खानेकुरामा प्रोटिनको मात्रा एकदमै आवश्यक पर्ने गर्छ । प्रोटिनयुक्त खानेकुराले गर्भमा रहेको बच्चाको वृद्धि–विकासमा विशेष भूमिका खेल्नेगर्छ । त्यसकारण गर्भावस्थामा प्रोटिनयुक्त खानेकुराको आवश्यकता बढी पर्न गएको हो । सामान्यतया गर्भ रहेका वेला जुनसुकै खानेकुरामा त्यति रुचि नहुने भएकाले खानेकुराको मन नभएमा पनि प्रोटिनयुक्त खानेकुरा खानुपर्ने हुन्छ । खानेकुरामा त्यति मन नभए पनि आफ्नो तथा बच्चा दुवैको ख्याल गर्नका लागि खानेकुरा खाइरहनुपर्ने हुन्छ । सबै प्रकारका गेडागुडी, दही, माछा, मासु, अण्डाजस्ता खानेकुराहरू प्रोटिनयुक्त खानेकुराको उपयुक्त स्रोत हुन् । दैनिक रूपमा कम्तीमा एकपटक भए पनि प्रोटिनयुक्त खानेकुरा गर्भावस्थामा खानुपर्ने हुन्छ ।
हरियो सागपात, फलफूल तथा गेडागुडी खाएपश्चात् विशेषगरी शाकाहारी जीवनशैली अपनाउने गर्भवती महिलाले भिटामिन सीयुक्त खानेकुराहरू खानु आवश्यक मानिन्छ । उनीहरूले दालसँग कागती, काँक्रो तथा काचो गोलभेँडाको सलाद खानु राम्रो मानिन्छ । त्यसबाट आइरन तत्त्व पाउन सकिन्छ । माछा, मासु तथा कलेजो खाने गर्भवतीले भने यस्ता खानेकुराको सेवनपश्चात् भिटामिन सीयुक्त खानेकुरा खानु आवश्यक छैन ।
फलामयुक्त तत्त्वको पनि यस अवस्थामा आवश्यकता पर्ने गर्छ । कलेजो, मासु, माछालगायत खाद्यपदार्थमा फलामयुक्त खानेकुरा पाइन्छ । फलामयुक्त तत्त्वले शरीरमा रगत बढाउने काम गर्छ । पशुजन्य खानेकुरामा कलेजोबाट मानिसले फलाम तत्त्वलगायत अन्य पौष्टिक तत्त्वसमेत प्राप्त गर्छन् । गर्भावस्थामा हुन सक्ने रक्तअल्पताबाट बच्नका लागि फलामयुक्त खानेकुराको आवश्यकता पर्न जान्छ । हरियो सागपात, फलफूल, गेडागुडीलगायत खानेकुरामा फलामको मात्रा पाउन सकिन्छ । हरियो सागपात, फलफूल गेडागुडीलगायत खानेकुरा खाएका समयमा भिटामिन सीयुक्त खानेकुराहरू खानु पनि गर्भावस्थाका लागि अत्यावश्यक मानिन्छ । हरियो सागपात, फलफूल तथा गेडागुडी खाएपश्चात् विशेषगरी शाकाहारी जीवनशैली अपनाउने गर्भवती महिलाले भिटामिन सीयुक्त खानेकुराहरू खानु आवश्यक मानिन्छ । उनीहरूले दालसँग कागती, काँक्रो तथा काचो गोलभेँडाको सलाद खानु राम्रो मानिन्छ । त्यसबाट आइरन तत्त्व पाउन सकिन्छ । माछा, मासु तथा कलेजो खाने गर्भवतीले भने यस्ता खानेकुराको सेवनपश्चात् भिटामिन सीयुक्त खानेकुरा खानु आवश्यक छैन । गर्भावस्थामा फोलिक एसिडको आवश्यकता पर्छ । यसले नशा तथा दिमागको वृद्धि–विकासमा सहयोग पुर्याउँछ । कलेजो फोलिक एसिडको एकदमै राम्रो स्रोत हो । शाकाहारी महिलाले भने फोलिक एसिडको ट्याबलेट खान सक्छन् । त्यसैगरी हरियो सागपात तथा गेडागुडीमा पनि कलेजोमा पाइने तत्त्त्व पाउन सकिन्छ । क्याल्सियम पनि गर्भावस्थाका लागि आवश्यक पोषक तत्त्व हो । गर्भवती अवस्थामा आमाको हड्डी बलियो बनाउन तथा बच्चाको हड्डीको विकास गर्न क्याल्सियमको आवश्यकता पर्छ । गर्भवती अवस्था तथा सुत्केरी भएको करिब एक महिनासम्म क्याल्सियमको ट्याब्लेट दिने गरिन्छ । त्यसपश्चात् भने सामान्यतया खानाबाटै क्याल्सियमको परिपूर्ति भइरहेको हुन्छ । मुख्यतया दूध तथा दूधका परिकार र सानो माछाबाट क्याल्सियम प्राप्त गर्न सकिन्छ । सानो माछाको हड्डी नै चपाएर खाइने भएकाले यसमा क्याल्सियमको मात्रा प्रशस्त पाउन सकिन्छ । ज्वानोमा पनि प्रशस्त मात्रामा क्याल्सियम पाइने भएकाले सुत्केरीको समयमा सामान्यतया ज्वानो खुवाउने प्रचलन छ । समष्टिगत रूपमा भन्नुपर्दा गर्भावस्थामा क्याल्सियम, आइरन, फोलिक एसिड, प्रोटिनलगायत पौष्टिक तत्त्व आवश्यकता हुन्छन् । समान्यतया अन्य समयमा भन्दा गर्भावस्थामा यी तत्त्वहरू सन्तुलित सेवन बढी आवश्यक हुन्छ । गर्भावस्थामा यीमध्ये कुनै पनि पौष्टिक तत्त्वको पर्याप्त मात्रामा परिपूर्ति हुन नसकेमा त्यसको प्रभाव गर्भमा रहेको बच्चामा पर्ने गर्छ । यदि आमा नै रोगी भएमा तथा डेलिभरीका क्रममा बढी मात्रामा रगत बगेमा त्यसको असर गर्भमा रहेको बच्चामा पर्न जान्छ ।
(ललितपुरस्थित पाटन अस्पतालमा ४ वर्षदेखि कार्यरत आयरल्यान्डका नागरिक पोषणविद् जिम्बरम्यानसित हेल्थपोस्टकी लक्ष्मी चौलागाईंले गरेको कुराकानीमा आधारित)
जब तपाईं गर्भवती अवस्थामा हुनुहुन्छ, तपाईंमा देखिने स्वास्थ्य समस्याले तपाईंको शरीरलाई मात्रअसर गर्दैन, तपाईं गर्भमा भएको बच्चालाई पनि असर गर्छ । यही वास्तविकताले गर्दा गर्भवती अवस्थामा जुनसुकै रोग लाग्दा पनि यसविरुद्ध लड्न अप्ठ्यारो हुन्छ । विगतमा (गर्भवती नहुँदा) जब तपाईं फ्लुका कारण बिरामी पर्नुहुन्थ्यो, पूर्णडोज औषधि लिइहाल्नुहुन्थ्यो, तर अहिले सुरक्षित नै भए पनि तपाईं औषधि लिइहाल्न सकभर चाहनुहुन्न । औषधि खाए छिट्टै निको त हुन्छ, तर बच्चालाई असर गर्छ कि भनेर डराउनुहुन्छ ।
औषधोपचार युनिभर्सिटी अफ मिचिगन हेल्थ सिस्टमका अनुसार गर्भवती भएको सुरुका १२ हप्ता सकेसम्म औषधि नलिनु नै राम्रो हो । यो समय बच्चाको प्रमुख अंग विकास हुने क्रिटिकल समय हो । धेरै चिकित्सक गर्भावस्थाको २८ हप्तापछि पनि सावधानी अपनाउन सुझाब दिन्छन् । गर्भावस्थामा औषधि लिनुपूर्व आफ्नो चिकित्सकसँग अवश्य सल्लाह लिनुहोेस् । – तपाईंको गर्भ १२ हप्ता नाघिसकेको छ भने विभिन्न औषधि लिन सक्नुहुन्छ । – छातीमा, नाकमुनि मेन्थल रब प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । – नजलस्ट्रिप, जसले बन्द भएको नाक खुलाउँछ, प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । – कफड्रप, कफविरुद्ध प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । – एसिटामिनोफिन, दुखाइ, ज्वरो तथा चिलाएमा यसको प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । – क्याल्सियम कार्बाेनेट, छातीमा जलन, नाक बग्ने तथा पेट असजिलो भएमा प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।
बहुउपचारका लागि प्रयोग गरिने धेरै तत्व मिसाइएको औषधि अथवा एन्टिबायोटिकजस्ता औषधि सकभर नखाउनुहोस्, आफ्नो लक्षण के छ, त्यसलाई मात्रै काम गर्ने औषधि रोज्नुहोस् । गर्भवती अवस्थामा यी औषधि डाक्टरको सल्लाहविना सकभर नखानुहोस्– – एस्पिरिन – ब्रुफिन – न्याप्रोजेन – कोडिन – एन्टिबायोटिक
गर्भवतीमा चिसो लागेमा घरेलु उपचार यदि तपाईं गभवती अवस्थामा चिसोका कारण बिरामी पर्नुभएको छ भने सर्वप्रथम घरेलु उपचार विधि अपनाउनुहोस् । किनकि, यस्तो वेला औषधिबाट टाढा रहनु नै उत्तम हुन्छ । – आवश्यक मात्रामा आराम गर्नुहोस् । – प्रशस्त झोलिलो खानेकुरा खानुहोस् । – छातीमा संक्रमण तथा खोकी छ भने तातो नुनपानीले घाँटी कुल्ला गर्नुहोस् । – यदि लक्षणहरू झन्–झन् कडा हुँदै गए भने नाकलाई सहज बनाउनका लागि नोजलड्रप अर्थात् स्प्रे गर्नुहोस् । – तातोपानी अथवा तातो हावाको बाफ लिनुहोस् । – तातोपानीले सावर लिनुहोस् । – चिकेन सुप लिनुहोस्, जसले नाक टिसुलाई सुन्निनबाट जोगाउँछ । – भेजिटेरियन हुनुहुन्छ भने च्याउको सुप लिन सक्नुहुन्छ । – क्याफिनयुक्त चियामा कागती र मह मिलाएर पिउनुहोस् ।
अधिकांश महिलालाई गर्भवती अवस्थामा कस्तो खाना खाने भन्ने दुविधा हुने गर्छ । किनकि, यस्तो अवस्थामा दुई व्यक्तिका लागि पोषकतत्व पुग्नुपर्ने हुन्छ । अर्काे महत्वपूर्ण कुरा गर्भावस्थामै पूर्ण रूपमा पौष्टिकतत्व प्राप्त गरेको बच्चा स्वस्थ जन्मन्छ र जन्मपछि पनि स्वस्थ रहन्छ । गर्भावस्थामा चाहिने पोषणतत्व सजिलै प्राप्त गर्न सकिने केही खाना–
अण्डा गर्भावस्थामा आवश्यक प्र्रोटिनको उच्च स्रोत हो अण्डा । अण्डामा कोलिनका साथै दर्जनभन्दा बढी भिटामिन र मिनरल्स पाइन्छ । अण्डामा पाइने कोलिनले बच्चाको दिमाग र स्पाइनल कर्डको विकासमा सघाउँछ । अण्डालाई तपाईं आफ्नो स्वादअनुसार जुनसुकै वेला प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।
स्यालमन स्वस्थ बच्चा विकासका लागि ओमेगा–३ फ्याटी एसिड अति आवश्यक छ । स्यालमन यसको राम्र्रो स्रोत हो । यसमा अत्यन्तै कम मर्करी हुन्छ । त्यसैले गर्भवती महिलाले प्रत्येक हप्ता स्यालमन खान सक्छन् ।
गेडागुडी विभिन्नखालका गेडागुडी पनि प्रोटिन, आइरन, फोलिकेसिड, पोटासियम, म्याग्नेसियम र आवश्यक फ्याटी एसिडका राम्रा स्रोत हुन् । चिकित्सककाअनुसार गेडागुडीमा गर्भवती अवस्थामा पाइने सम्पूर्ण पोषकतत्व पाइन्छ । गेडागुडी फाइबरको पनि राम्रो स्रोत हो, जसले गर्भवती अवस्थामा हुने दुई प्रमुख समस्या १) कब्जियत र २) हेमोरोइड्सबाट बचाउन सघाउँछ ।
स्विट पोटाटो स्विट पोट्याटोमा हाम्रो शरीरलाई चाहिने भिटामिन ए पाइन्छ । यो भिटामिन सी फोलिक एसिड र फाइबरको पनि उच्च स्रोत हो ।
होलग्रेन चोकरसहितको अन्न पौष्टिकतत्वले भरिपूर्ण हुन्छ । साथै, एन्टिअक्सिडेन्ट, भिटामिन ई र फाइबर पनि पाइने हुनाले गर्भवतीले होलग्रेन प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।
ओखर ओखर प्लान्टबेस ओमेगा–३ को सबैभन्दा राम्रो स्रोत हो । यसमा प्रशस्त मात्रामा प्रोटिन र फाइबर पाइन्छ ।
ग्रिक योगर्ट रेगुलर दहीमा भन्दा ग्रिक योगर्टमा दुईगुणा बढी प्रोटिन पाइन्छ । यसमा प्रोबायोटिक र क्याल्सियम पनि प्रचुर मात्रामा पाइन्छ । गर्भावस्थामा क्याल्सियमको थप जरुरत पर्छ । र, यसले बच्चामा स्वस्थ हड्डीको विकास गर्छ । ब्रेकफास्ट तथा खाना जुनसुकै वेला दही खान सक्नुहुन्छ ।
गाढा हरिया रङका सागपात पालक, रायो, स्विस चार्ड, अर्थात् हाम्रो गाउँघरमा पाइने गाढा हरिया रङका सबै सागपात गर्भावस्थाका लागि अति उपयोगी खाना हुन् । यस्ता सागपातमा भिटामिन ए, सी, के, फोलिक एसिडका साथै धेरैखालका पोषकतत्व पाइन्छन् ।
बोसोरहित मासु मासु प्रोटिनको उच्च स्रोत हो, तर हामीले सधैँ बोसोरहित मासु रोज्नुपर्छ । राम्रोसँग पकाएको बोसोरहित मासुले गर्भवती महिला र पेटको बच्चा दुवैलाई फाइदा पुर्याउँछ । यसका लागि छाला फालेको कुखुराको मासु, टर्की, पोर्क तथा बोसो फालिएका खसीको मासु रोज्न सक्नुहुन्छ ।
रंगीचंगी फलफूल र तरकारी प्रशस्त मात्रामा थरीथरी रंगका प्राकृतिक फलफूल तथा तरकारीले पेटको बच्चालाई भिटामिन प्रदान गर्छ । रमाइलो कुरा, प्रत्येक फरक रङका फलफूल तथा तरकारीमा फरक–फरक भिटामिन पाइन्छ । तर, खानामा मिसाइएको अप्राकृतिक रङ भने स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिन्छ । त्यसैले गर्भवती अवस्थामा फरक–फरक रङका फलफूल र तरकारी सेवन गरौँ ।
गर्भवती महिलामा विभिन्न प्रकारको उच्च रक्तचाप हुने गर्छ । जसमा महिलाको एउटा समूह गर्भवती नहुँदै उच्च रक्तचाप भएर आउने छ भने अर्काे समूहमा गर्भवती भएपछि मात्र उच्च रक्तचापको समस्या देखापर्ने गर्छ ।
पाठेघरको साल टाँसिने प्रक्रियामा खराबी आएमा उच्च रक्तचापको समस्या देखापर्ने गर्छ । तर, उच्च रक्तचाप यसरी नै हुन्छ भन्ने सर्वमान्य तथ्य भने पाइएको छैन । गर्भवती अवस्थामा उच्च रक्तचाप भएका कतिपय महिलालाई बच्चा जन्मेपश्चात् समस्या स्वतः हराएर जाने गर्छ ।
गर्भावस्थाका कुनै पनि महिलामा गर्भवती भएको ३० हप्तापछि १४० बाई ९० भन्दा बढी रक्तचाप भएमा त्यसलाई गर्भावास्थामा हुने उच्च रक्तचाप भन्ने गरिन्छ । घरका अग्रज सदस्यहरूमा उच्च रक्तचापको समस्या भएका महिलामा गर्भवती हुँदा उच्च रक्तचाप हुने समस्या बढी रहने गर्छ । त्यसैगरी पहिलोपटक गर्भवती हुने महिलामा यस्तो समस्या बढी मात्रामा देखापर्ने गर्छ । गर्भावस्थामा हुने उच्च रक्तचापको समस्या ५–१५ प्रतिशत महिलामा हुने गर्छ । पाठेघरको साल टाँसिने प्रक्रियामा खराबी आएमा उच्च रक्तचापको समस्या देखापर्ने गर्छ । तर, उच्च रक्तचाप यसरी नै हुन्छ भन्ने सर्वमान्य तथ्य भने पाइएको छैन । गर्भवती अवस्थामा उच्च रक्तचाप भएका कतिपय महिलालाई बच्चा जन्मेपश्चात् समस्या स्वतः हराएर जाने गर्छ । गर्भावस्थामा रक्तचाप बढेमा चिकित्सकको सल्लाहमा उच्च रक्तचापको औषधि सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । औषधि नखाएमा वा बेवास्ता गरेमा त्यसले आमा र बच्चा दुवैमा दीर्घकालीन रूपमै असर गर्छ । सामान्यतया त्यस्ता महिलामा डेलिभरीपश्चात् उच्च रक्तचापको समस्या हराएर जाने भए पनि भविष्यमा उनीहरूमा उच्च रक्तचापको समस्या आउने सम्भावना बढी हुने गर्छ । अहिलेको पुस्तामा बढी तनावपूर्ण जीवनशैलीका कारण महिलामा यस्तो समस्या बढी मात्रामा पाइएको छ । मानिसमा स्वास्थ्यसम्बन्धी चेतनामा वृद्धि भएसँगै यो समस्या बढेको पाइएको छ । जीवनशैलीका कारण पनि यो समस्या वर्तमान समयमा बढेको देखिन्छ । गर्भावस्थामा उच्च रक्तचाप भएका महिलाले शारीरिक अभ्यास र खानपिनमा समेत ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
पेटभित्रै बच्चाका लागि उपयुक्त वातावरण निर्माण हुन नसकेपश्चात् समयभन्दा अगावै बच्चा निकाल्नुपर्ने अवस्थासमेत आउन सक्छ । उचित समयमा बच्चा निकाल्न सकेमा बच्चाको विकास राम्रोसँग हुन सक्छ भने आमामा रहेको उच्च रक्तचापको समस्या पनि सन्तुलनमा आउन सक्छ । एकदमै सानो अवस्थामा निकाल्नुपर्ने भएमा बच्चा सामान्य नहुन पनि सक्छ ।
गर्भावस्थामा हुने उच्च रक्तचापको असर आमा तथा बच्चा दुवैमा पर्ने गर्छ । यस अवस्थामा हुने उच्च रक्तचापको समस्याका कारण बच्चाले राम्रोसँग सर्कुलेसन पाउन सक्दैन । यसले प्रत्यक्ष रूपमा रक्तनलीमा असर गर्ने भएकाले बच्चाले आमाको पेटभित्र आवश्यक मात्रामा पोषकतत्वहरू पाउन सक्दैन । रक्तचापको मात्रा अति नै उच्च भएको अवस्थामा बच्चा खेर जानसमेत सक्छ । साथै, बच्चाको वृद्धि तथा विकास आवश्यक मात्रामा हुन सक्दैन । पेटभित्रै बच्चाका लागि उपयुक्त वातावरण निर्माण हुन नसकेपश्चात् समयभन्दा अगावै बच्चा निकाल्नुपर्ने अवस्थासमेत आउन सक्छ । उचित समयमा बच्चा निकाल्न सकेमा बच्चाको विकास राम्रोसँग हुन सक्छ भने आमामा रहेको उच्च रक्तचापको समस्या पनि सन्तुलनमा आउन सक्छ । एकदमै सानो अवस्थामा निकाल्नुपर्ने भएमा बच्चा सामान्य नहुन पनि सक्छ । कतिपय महिलामा गर्भावस्थामा भएको उच्च रक्तचापको समस्याका कारण गर्भवती अवस्थामा अस्पताल नै भर्ना भएर बस्नुपर्ने अवस्था पनि आउन सक्छ भने कतिपयमा अन्य विभिन्न कारणले गर्भावस्थामा अस्पताल भर्ना भएर बस्नुपर्ने हुन्छ । तर, अस्पतालमा जबर्जस्ती भर्ना गराएर राख्ने भने गरिएको छैन । चिकित्सकको सल्लाहअनुसार केयर गर्न सकेमा भने अस्पतालमै बस्नुपर्ने हुँदैन । कतिपय केसमा भने अस्पताल केयरकै आवश्यकता पर्न सक्छ । मुटु, कलेजो तथा अन्य विभिन्न महत्वपूर्ण अंगमा त्यसका कारण असर पर्न जाने अवस्था भएमा भने अस्पताल केयरको आवश्यकता पर्छ ।
(डा. गुरुङ त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगन्जकी स्त्रीरोग विशेषज्ञ हुन्)
