जीवन एक भोगाइ हो । कथा सबैका फरक छन् । समग्रमा भने समस्या एउटै हुन सक्छ । प्रचुर कथावस्तुले घेरेको चिकित्सा जीवन र पेसामा हरेक दिन एउटा फरक कथा भेटिन्छन्, सबै प्रकारका कथा, स्वास्थ्य समस्याका कथा, त्योसँग जोडिएको सामाज र अर्थ विज्ञानका कथा ।

कुनै पनि मनुष्य रहरले अस्पताल प्रवेश गर्दैन । आफैँ बिरामी कि त आफन्तजन बिरामी भएर नै प्रवेश गर्ने हो । अस्पतालको वातावरणमा दुःखको भाव प्रचुर हुन्छ भन्नु गलत नहोला । वातावरणले व्यक्तिको मनोभावमा प्रभाव पार्छ भन्ने सर्वमान्य कथनअनुसार दुःखी वातावरणको प्रभाव संलग्न सेवाप्रदायकलाई त पर्छ नै । के त्यसैले होला त डाक्टरलाई ‘घायल आत्मारूप’ भनिएको ? स्वास्थ्य नै ठूलो धन हो भनेर सानैदेखि पढ्दै आएको हो । अहिले आफ्नै सामु साक्षात्कार गर्न पाइन्छ, अनुभूत गर्न पाइन्छ । त्यसैले किटानका साथ भन्न सक्छु, ‘स्वास्थ्य नै सबैभन्दा ठूलो धन हो ।’ अस्वस्थ हुँदा धनका विभिन्न मुहारको दर्शन गर्न सकिन्छ, धनको दयावान् रूप, क्रूर रूप, कुटिल रूप, आदि ।

‘……. डाक्सा’प ! हामीले घर लिएर जाने निर्णय गर्यौं । प्रोसेस अगाडि बढाइदिनू… ।’ एउटा अर्को बिरामीको आग्रह । यसको स्वरूप अलिक रिसउठ्दो छ, धनको कुटिल स्वरूप । पैसाको समस्या छैन, मनको समस्या, मनमा हुनुपर्ने ‘हरि’को खडेरी स्पष्ट देख्न सकिन्छ । उपचार गराउन नखोजेको प्रतीत हुन्छ । बिरामी कुर्न मन नभएको र उपचारमा खर्च धेरै हुने पिर, ठिक हुने ग्यारेन्टी भए मात्र उपचार गर्ने मनसाय प्रकट गर्छन् । शतप्रतिशत त कसरी भन्ने होला र म मनुष्यले !

कुनै देवनागरी लिपिमै लिपिबद्ध भाषा हो, बुझ्न गह्रो पर्छ मलाई, त्यो नेपाली भाषा भने होइन भन्नेमा विश्वस्त छु । राम्ररी जान्दिनँ त्यो भाषा म, तर भाव भने सबै बुझ्न सक्छु । मैलिएको कमिज र सुरुवाल लगाएको एउटा कृष्ण वर्णको दुब्लो ज्यान, हल्का कुप्रिँदै दुई हातका १० औँला जोडेर उभिएका छन्, ठूलो आसमा, कतै उनकी जाहानलाई घर जाने बाटो खुल्छ कि भनेर । उनका आँखा, अवयव र सम्पूर्ण अस्तित्वले सोही कुरा जनाउँछन् । त्यो बुझ्न कुनै शाब्दिक र व्यक्त भाषा जरुरी देखिन्न । एक वर्षदेखि आफ्नी जाहानको उपचारमा उनको राम्रै समय र धन खर्च भएको छ । निको हुने रोग लागेको होइन भन्ने कुरामा उनी विश्वस्त भइसकेका छन् । अहिले उनी हार खाइसकेका देखिन्छन् । खर्च जुटाउन धौ–धौ भएको छ उनलाई । बाढीले भएको झुप्रो घर पनि बगाइदियो कि भन्ने समाचारले घायल छन् । तर, त्यो चित्कार र विवशता उनको जाहानको श्वास थामिरहेको भेन्टिलेटरले सुन्दैन, न उनका प्रेसर थाम्न प्रयोग गरिएका औषधिले बुझ्छन्, न त ती महँगा एन्टिबायोटिक्सले नै । ती केवल चलिरहन्छन्, विकल्परहित अवस्थामा, निरन्तर… । धनको यो क्रूर स्वरूप ! उनलाई पछि काउन्सिलिङ गर्ने भनेर अर्को व्यक्तिलाई बोलाउँछु– बेड नम्बर ५ !

‘…… डाक्सा’प ! क्याबिन बेडको व्यवस्था गरिदिनुहोला, बाहिर सार्ने भएदेखि… ।’ धेरै दिनपछिको प्रयासमा ठिक भएका बाजेलाई बाहिर वार्डमा सार्न मिल्ने भएको छ । केही दिनमा घर फर्किन्छन् । एन्टिबायोटिक आदि सम्पूर्ण औषधि तथा उपचार सफल भएको उदाहरण । सबैका लागि खुसीको समय । धनको यो अर्को स्वरूपको दर्शन, सायद दयावान् स्वरूप हो यो । दुःखलाई कथा बनाउन सजिलो हुन्छ । त्यसैले होला खुसीका कथामा धेरै शब्द बनाउन जानिनँ मैले । तर, रोगसँगको संघर्षपछिको खुसी हो, दुःखपछिको सुख, निराशापछिको आशा । यो पनि एउटा सधैँ देखिने कथाको मिठो स्वरूप हो ।

पुनः म धनको क्रूर स्वरूपलाई मन्थन गर्ने प्रयास गर्छु । आफ्नी जाहानलाई औधी माया गर्छन् उनी । उपचार गर्ने मन छ, तर उनी विवश छन्, आफ्नो गरिबीले । म उनको विवशता बुझ्न सक्छु, उनको दुःख बुझन सक्छु, उनको निरीहता बुझ्न सक्छु । यी कथारूपसँग हरेक दिन जुधिरहेको हुन्छु । त्यसैले सायद, म अभ्यस्त भइसकेको छु । सबैको मर्म बुझ्छु, तर आफ्नो कार्यसम्पादनमा त्यसले असर गर्दैन । उनको नजरमा म मानवता नभएको एउटा प्राणी हुन सक्छु । एउटै दुःख र कथालाई लिएर बस्न मेरो कार्यस्वरूपले दिँदैन । सबैजनाप्रति समान कर्तव्यबोधले कार्य गर्नुपर्ने हुन्छ ।

‘……. डाक्सा’प ! हामीले घर लिएर जाने निर्णय गर्यौं । प्रोसेस अगाडि बढाइदिनू… ।’ एउटा अर्को बिरामीको आग्रह । यसको स्वरूप अलिक रिसउठ्दो छ, धनको कुटिल स्वरूप । पैसाको समस्या छैन, मनको समस्या, मनमा हुनुपर्ने ‘हरि’को खडेरी स्पष्ट देख्न सकिन्छ । उपचार गराउन नखोजेको प्रतीत हुन्छ । बिरामी कुर्न मन नभएको र उपचारमा खर्च धेरै हुने पिर, ठिक हुने ग्यारेन्टी भए मात्र उपचार गर्ने मनसाय प्रकट गर्छन् । शतप्रतिशत त कसरी भन्ने होला र म मनुष्यले ! भगवान्ले बनाएको शरीर त बिग्रिन्छ भने मैले पुनर्निर्माण गर्ने प्रयास गरेको शरीर बिग्रिन्न भनेर कसरी किटान गर्नु ? सकारात्मक आशाले उपचार गर्ने हो । आर्थिक समस्याले नै हो त भनेर केलाउँदा मनको खडेरी भेटिन्छ । अमूल्य जीवनसँग पैसा दाँजिएको अवस्था, धन गुम्ने डरले जोगाउन रचिएका कुटिल शब्दरूप प्रस्ट बुझ्न सकिन्छन् । यस्तो धनको कुटिल मुहारको दर्शन वेलाबखत हुन्छ ।

पुनः म धनको क्रूर स्वरूपलाई मन्थन गर्ने प्रयास गर्छु । आफ्नी जाहानलाई औधी माया गर्छन् उनी । उपचार गर्ने मन छ, तर उनी विवश छन्, आफ्नो गरिबीले । म उनको विवशता बुझ्न सक्छु, उनको दुःख बुझन सक्छु, उनको निरीहता बुझ्न सक्छु । यी कथारूपसँग हरेक दिन जुधिरहेको हुन्छु । त्यसैले सायद, म अभ्यस्त भइसकेको छु । सबैको मर्म बुझ्छु, तर आफ्नो कार्यसम्पादनमा त्यसले असर गर्दैन । उनको नजरमा म मानवता नभएको एउटा प्राणी हुन सक्छु । एउटै दुःख र कथालाई लिएर बस्न मेरो कार्यस्वरूपले दिँदैन । सबैजनाप्रति समान कर्तव्यबोधले कार्य गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्को बिरामी उस्तै पर्खिरहेको हुन्छ । उनी बिदावारी दिन भन्छन् । म केही बोल्न सक्दिनँ । कागज तयार गरिदिन्छु । जाँदाजाँदै उनले सोधेको प्रश्नको भाव यस्तो छ, ‘डाक्सा’प । के पैसा भएको भए मेरो बिरामी बाँच्ने थियो ? मान्छेले श्वास नभएकालाई बचाउन कति खर्च गर्छन्, म त श्वास फेरिरहेकी बूढीलाई लैजाँदै छु… ।’
सोही प्रश्न सरकारको कानमा पुगोस् भन्ने सदिच्छा !

उही
धनको स्वरूपदर्शी