मानिसहरु भन्छन् कि तपाईलाई मोटोपनबाट छुटकारा पाउन मानसिक बल चाहिन्छ तर अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार त्यस्तो छैन।

मोटोपनलाई असर गर्ने पाँच कारण यस्ता छन्।

१. सूक्ष्म जीवहरू कम छन् वा छैनन् 

जिलियन र ज्याकी जुम्ल्याहा हुन्। तर एकको तौल अर्को भन्दा ४१ किलो बढी छ।

ट्विन रिसर्च युके अध्ययनसँग सम्बन्धित प्रोफेसर टिम स्पेक्टरले विगत २५ वर्षदेखि दुवै बहिनीलाई निगरानी गरिरहेका छन्।

उनीहरुको विश्वास छ कि दुईको तौलमा फरक हुनुको मुख्य कारण आन्द्रामा बस्ने माइक्रोब्स हो ।

‘हरेक चोटि तपाईले खाना खानुहुन्छ, तपाईले सय ट्रिलियन माइक्रोबलाई खुवाउनुहुन्छ, त्यसैले तपाई कहिल्यै एक्लो हुनुहुन्न,’ स्पेक्टर भन्छन्।

दुवै दिदीबहिनीको दिसा जाँच गरेपछि पातली बहिनी जिलियनको शरीरमा विभिन्न किसिमका जीवाणु रहेको पाइएको थियो ।

उही समयमा, ज्याकी, जो धेरै तौल छ, उनको शरीरमा धेरै सूक्ष्म जीवहरू छैनन्।

करिब ५ हजार मानिसमा एउटै ढाँचा अवलोकन गरेका प्रोफेसर स्पेक्टर बताउँछन्,‘मानिसमा जति धेरै प्रकारका सूक्ष्म जीवहरू हुन्छन्, तिनीहरू त्यति पातलो हुन्छन्, यदि तपाईंको तौल बढी छ भने, यसको मतलब तपाईंको शरीरमा त्यति धेरै सूक्ष्म जीवहरू छैनन्। जति हुनु पर्ने थियो।’

यस्तो अवस्थामा, यदि तपाईंले स्वस्थ आहार (फाइबर युक्त खाना) लिनुभयो भने शरीरमा विभिन्न प्रकारका सूक्ष्म जीवहरू बढ्न सक्छ।

फाइबरयुक्त खानेकुरा

अन्नको बियावाला खाना
रसिला फलफूल जस्तै अंगुर र नाश पाती
ब्रो काउली र गाजर जस्तै तरकारी
दाल, बदाम आदि।

२. जीन आफैमा एक चिठ्ठा हो

के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि कतिपय मानिसहरू खानपानमा ध्यान दिएर पनि आफ्नो तौल नियन्त्रण गर्न सक्दैनन्।

केहि मानिसहरू केहि गर्दैनन् तर अझै पनि मोटो हुन सक्दैनन्।

प्रोफेसर सदफ फारुकी भन्छन्, ‘यो लटरी जस्तै हो, अब यो कुरा बाहिर आएको छ कि जीनले हाम्रो तौल नियन्त्रणमा भूमिका खेल्छ। र यदि तपाइँको जीनमा गल्ती छ भने, यो मोटोपना बढाउन पर्याप्त छ।’

जीनले व्यक्तिको भोक, कति खाने र के खाने जस्ता निर्णयहरूलाई प्रभाव पार्न सक्छ।

तपाईं कति छिटो क्यालोरी खर्च गर्नुहुन्छ? यो पनि जीनले तय गर्छ। यसका साथै जीनले हाम्रो शरीरको तौल कसरी वहन गर्ने भन्ने पनि निर्धारण गर्छ।

त्यस्ता जीनको संख्या कम्तीमा १०० छ, जसमा एमसीआरफो जीन पनि समावेश छ।

क्याम्ब्रिज युनिभर्सिटीका वैज्ञानिकका अनुसार हाम्रो वजनका४०–७० प्रतिशत हाम्रो परिवारबाट प्राप्त हुने जीनले प्रभावित हुन्छ।

यो विश्वास गरिन्छ कि एक हजारमा एक व्यक्तिमा एमसीआरफो जीन को दोष पूर्ण रूप हुन्छ।

यो जीन हो जसले तपाईको दिमागमा भोक नियन्त्रण गर्छ र भोक बढाउन काम गर्दछ।

यस जीनमा गडबडी भएका मानिसहरूलाई बढी भोक लाग्छ। यससँगै बोसो युक्त खानेकुरा खाने इच्छा पनि हुन्छ ।

प्रोफेसर फारुकी भन्छिन्, ‘तपाईंले आफ्नो जीनका बारेमा केही गर्न सक्नु हुन्न। तर केही मानिसहरूका लागि तिनीहरूको जीन बुझ्नुले उनीहरूलाई आहार र व्यायाम मार्फत आफ्नो तौल व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्न सक्छ।’

३. कुन समयमा के खाने ?

बिहानको खाना राजाले जस्तै, दिउँसोको खाना सामन्तीले जस्तै र बेलुकीको खाना गरिबले जस्तै खानुपर्छ भन्ने पुरानो भनाइ छ।

मोटोपन विशेषज्ञ डा जेम्स ब्राउन भन्छन् हामी जति ढिलो खाना खान्छौं, त्यति नै हाम्रो तौल बढ्ने सम्भावना हुन्छ।

रातको समयमा हामी कम सक्रिय हुने विश्वास गरिन्छ, जसका कारण राती खाना राम्ररी पच्दैन। तर वास्तविक कुरा यो हाम्रो शरीरको आन्तरिक बडी घडीसँग सम्बन्धित छ।

उनी भन्छन्, ‘हाम्रो शरीरले रातको तुलनामा दिनमा राम्रोसँग क्यालोरी पचाउँछ।’

यस कारणले, सिफ्टमा वा बिजोड घण्टामा काम गर्ने मानिसहरूले तौल बढ्ने समस्याको सामना गर्न सक्छन्।

राति हाम्रो शरीरले बोसो र चिनी पचाउन संघर्ष गर्छ।

तसर्थ, तौल घटाउन वा बढ्नबाट जोगाउन, एक दिनको आहारको अधिकांश क्यालोरीहरू साँझ सात बजे अघि खानुपर्छ।

डा ब्राउनका अनुसार पछिल्लो दशकमा युकेमा औसत डिनर समय साँझ ५ बजेबाट १० बजेतिर सरेको छ र यसले मोटोपनाको स्तरमा वृद्धि भएको छ ।

तर आजको युगको विभिन्न कामका घण्टा र तनावपूर्ण जीवनशैलीको हुँदा पनि अझै पनि केहि चीजहरू गर्न सक्नुहुन्छ जसले तपाइँको तौल घटाउन सक्छ।

डा ब्राउनका अनुसार टोस्ट खाएपछि ब्रेकफास्ट छोडेर काममा जानु ठीक होइन ।

यसको सट्टा, अण्डा र अनाज टोस्ट जस्ता प्रोटिन र फ्याट युक्त खानेकुरा खाँदा पेट भरिएको महसुस हुन्छ।

४. दिमाग घुमाउनुहोस्

बिहेभियर इन साइट टोलीले सुझाव दिन्छ कि बेलायतीहरू आफ्नो खानाको सेवनको ट्रयाक राख्नमा धेरै खराब छन्।

व्यवहार वैज्ञानिक ह्युगो हार्परले सुझाव दिन्छन् कि क्यालोरीहरू गणना गर्नुको सट्टा आफ्नो खाने बानी परिवर्तन गर्न सक्नुहुन्छ।

उदाहरणका लागि, मानसिक शक्तिको सहाराले नखाने प्रयास गर्नुभन्दा यस्ता खानेकुरा देखेर नदेखे झै गर्नु प्रभावकारी हुन सक्छ।

यस्तो अवस्थामा स्वास्थ्यका लागि हानिकारक खानेकुरा हटाएर आफ्नो भान्सामा फलफूलको खान सकिन्छ।
डा हार्पर भन्छन यदि चीजको मात्रा ५–१० प्रतिशतले घट्यो भने मानिसहरूलाई थाहा हुँदैन।

५. हर्मोनको भूमिका के हो?

बेरियाट्रिक सर्जरीको सफलता भनेको पेटलाई सानो बनाउनमा मात्रै होइन, यसले पेटमा उत्पादन हुने हर्मोनमा पनि परिवर्तन गर्छ ।

हाम्रो भोक हाम्रो हर्मोनले प्रभावित हुन्छ। र यो पत्ता लागेको छ कि मोटोपनाको लागि सबैभन्दा प्रभावकारी उपचार, बेरियाट्रिक उपचारले हर्मोन उत्पादन गर्छ जसले हामीलाई भोक लागेको महसुस गराउँछ।

तर यो एउटा प्रमुख शल्यक्रिया हो, जसमा पेटको साइज ९० प्रतिशतले घटाइन्छ र जसको बी एमआई कम्तिमा ३५ छ उसैलाई मात्र गर्न सकिन्छ।

इम्पेरियल कलेज लन्डनका अन्वेषकहरूले यो शल्यक्रिया पछि भोक परिवर्तन गर्ने पेटको हर्मोन सिर्जना गरेका छन्।

यो शल्यक्रिया गराएका बिरामीलाई दिनहुँ यी हर्मोनको सुई दिइन्छ ।

डा. ट्रिसिया टेन भन्छिन्, ‘बिरामीहरूले कम भोक महसुस गरिरहेका छन् र कम खाइरहेका छन्। उनीहरूले २८ दिनमा २–८ केजी घटेका छन्।’

यदि यो औषधि सुरक्षित पाइएमा स्वास्थ्यको हिसाबले तौल नआएसम्म बिरामीमा प्रयोग गर्ने योजना छ ।

बीबीसी हिन्दी