मधुमेहबाट बच्न सम्भव छ ?
हेल्थपोस्ट नेपाल 
विश्वभरमा मधुमेह एक यस्तो रोगको रूपमा देखा परिरहेको छ जुन एकदमै द्रुत गतिमा बालबालिका देखि लिएर युवाहरू पनि लक्षित गरिरहेको छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार हाल विश्वभर ५३ करोड ७० लाख मानिस मधुमेहबाट पीडित छन् ।
पछिल्लो ३० वर्षमा मधुमेहका बिरामीको संख्या चार गुणाले बढेको छ ।
मधुमेहबाट पीडित व्यक्तिहरूलाई हृदयघात हुन सक्छ।
यसका साथै मधुमेहका कारणले मिर्गौैला फेल हुने र खुट्टा निष्क्रिय हुने जस्ता समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ ।
तर यसपछि पनि यस रोगको लक्षण, रोकथाम र कारणबारे सर्वसाधारणमा चेतना छैन ।
वास्तवमा मधुमेह के हो?
हाम्रो शरीरले रगतमा रहेको चिनीको मात्रालाई अवशोषित गर्न सक्दैन, तब यो अवस्थाले मधुमेहलाई जन्म दिन्छ।
वास्तवमा, जब हामी केहि खान्छौं, हाम्रो शरीरले कार्बोहाइड्रेटलाई ग्लुकोजमा तोड्छ।
यसपछि, प्यान्क्रियाजबाट इन्सुलिन नामक हर्मोन निस्कन्छ, जसले हाम्रो शरीरका कोशिकाहरूलाई ग्लुकोज अवशोषित गर्न निर्देशन दिन्छ।
यसले हाम्रो शरीरमा ऊर्जा उत्पन्न गर्छ।
तर जब इन्सुलिनको प्रवाह बन्द हुन्छ, तब हाम्रो शरीरमा ग्लुकोजको मात्रा बढ्न थाल्छ।
टाइप १, टाइप २ मधुमेह भनेको के हो?
मधुमेह धेरै प्रकारका छन् । टाइप १, टाइप २ र गर्भावस्थामा मधुमेह धेरै जस्तो देखिन्छ।
टाइप १ मधुमेहमा, प्यान्क्रियाजले हर्मोन इन्सुलिन उत्पादन गर्न रोक्छ। यसले हाम्रो रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढाउँछ।
अहिलेसम्म वैज्ञानिकहरूले यो किन हुन्छ भन्ने पत्ता लगाउन सकेका छैनन्। तर यसलाई वंशाणुगत र भाइरल संक्रमणसँग जोडेर हेरिएको छ ।
यसबाट पीडित करिब १० प्रतिशत मानिस टाइप १ मधुमेहबाट पीडित छन्।
त्यस्तै, टाइप २ मधुमेहमा प्यान्क्रियाजमा आवश्यकता अनुसार इन्सुलिन बन्दैन वा हर्मोनले राम्रोसँग काम गर्दैन ।
यी व्यक्तिहरूलाई टाइप २ मधुमेह हुन सक्छ –
मध्यम उमेरका र वृद्ध व्यक्तिहरू
मोटो र काम नगर्ने युवा
दक्षिण एसियाली देशहरूमा बस्ने मानिसहरू
एकै समयमा, केही गर्भवती महिलाहरू गर्भावस्था मधुमेहबाट पीडित हुन सक्छन्।
यस्तो अवस्थामा महिलाको शरीरले उनीहरु र बच्चाको लागि पर्याप्त इन्सुलिन बनाउन बन्द गर्छ ।
विभिन्न मापदण्डमा आधारित अध्ययनले ६ देखि १६ प्रतिशत महिलालाई गर्भावस्थाको मधुमेह हुने सम्भावना रहेको देखाएको छ ।
गर्भवती महिलाले यसबाट बच्न आफ्नो खानपानलाई नियन्त्रण गरेर चिनीको मात्रा नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ ।
यसका साथै इन्सुलिनको प्रयोगले यसलाई टाइप २ मधुमेहमा परिणत हुनबाट जोगाउन सक्छ ।
केही व्यक्तिहरू पूर्व–मधुमेहबाट पनि पीडित हुन सक्छन्, रगतमा ग्लुकोजको उच्च मात्रा हुन्छ जुन पछि मधुमेहमा परिणत हुन सक्छ।
मधुमेहका लक्षणहरू के के हुन् ?
अत्यधिक तिर्खा
सामान्य भन्दा बढी पिसाब गर्नु, विशेषगरी राती
थकित महसुस गर्दै
प्रयास बिना वजन घट्ने
मुखमा बारम्बार घाउहरू
दृष्टिको हानी
घाउ निको हुने समय लाग्ने
ब्रिटिश नेसनल हेल्थ सर्भिसका अनुसार टाइप १ मधुमेहका लक्षणहरू सानै उमेरमा देखिन थाल्छन्
।
टाइप २ मधुमेह मध्यम उमेरका मानिसहरू (दक्षिण एसियालीहरूका लागि २५ वर्ष उमेर) मा हुन्छ । परिवारको सदस्य मधुमेहबाट पीडित हुन्छ र दक्षिण एसियाली देशहरू, चीन, अफ्रो–क्यारिबियन, अफ्रिकाबाट आएका व्यक्तिलाई यो रोग लाग्ने जोखिम बढी हुन्छ ।
के तपाई मधुमेहबाट बच्न सक्नुहुन्छ?
मधुमेह बंशाणुगत र वातावरणीय कारकहरूमा आधारित हुन्छ।
रगतमा ग्लुकोजको मात्रा नियन्त्रण गरेर मधुमेहबाट बच्न सकिन्छ।
साथै यो सन्तुलित आहार र व्यायाम गर्न सकिन्छ।
दैनिक आहारमा तरकारी, फलफूल, फलफूल र सम्पूर्ण अन्न समावेश गर्न सकिन्छ।
यसको साथै स्वस्थ्यकर तेल, बदामसँगै, सार्डिन, साल्मन र म्याकरेल जस्ता माछाहरू पनि आहारमा समावेश गर्न सकिन्छ यिनीहरूमा ओमेगा ३ तेल धेरै हुन्छ।
शारीरिक व्यायाम गरेर पनि रगतमा चिनीको मात्रा घटाउन सकिन्छ।
ब्रिटिस नेशनल हेल्थ सिस्टमका अनुसार मानिसहरूले हप्तामा करिब साढे दुई घण्टा एरोबिक एक्सरसाइज गर्नुपर्छ, जसमा छिटो हिँड्ने र सिँढी चढ्ने समावेश छ।
यदि तपाईको शरीरको तौल नियन्त्रणमा छ भने तपाईले रगतमा चिनीको मात्रा सजिलै घटाउन सक्नुहुन्छ।
यदि तौल घटाउन चाहेमा हप्तामा ०.५ किलोग्राम देखि १ किलोग्रामसम्म घटाउनुपर्छ।
यसका साथै मुटु रोगबाट बच्न चुरोट नपिउनु र कोलेस्ट्रोलको स्तर जाँच गरिरहनु पनि जरुरी छ ।
मधुमेह संग के हुन सक्छ?
शरीरमा रगतमा चिनीको मात्रा उच्च भए रक्तनलीलाई हानि पु¥याउन सक्छ।
शरीरमा रगत राम्रोसँग प्रवाह भएन भने, यो शरीरको आवश्यक भागहरूमा पुग्न सक्दैन।
यस अवस्थामा, रक्तवाहिकाहरू क्षतिग्रस्त हुन सक्छ र दुखाइ महसुस नहुन सक्छ।
यसका साथै आँखाको ज्योति कम हुने र खुट्टामा इन्फेक्सन हुनु सक्छ ।
सन् २०१६ मा मधुमेहका कारण करिब १६ लाख मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
ठ्याक्कै कति जना मधुमेहबाट पीडित छन्?
सन् १९८० मा १८ वर्षभन्दा माथिका युवाहरूमा मधुमेहको प्रतिशत ५ प्रतिशतभन्दा कम थियो ।
तर २०१४मा यो संख्या ८ दशमलव ५ प्रतिशत पुगेको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघले न्यून र मध्यम आय भएका देशका करिब ८० प्रतिशत युवाहरूले आफ्नो खाने बानी परिवर्तन गरिरहेको अनुमान गरेको छ ।
विकसित देशहरूमा मधुमेहले गरिब र सस्तो खाना खानका लागी बाध्य वर्गलाई लक्षित बनाउँछ।
(बीबीसी हिन्दिबाट साभार)
