मात्र २ प्रतिशत नर्सहरु जो आइसीयू, सिसीयू, आइटिसीयू, ओटी, एचसीयू र आकस्मिक कक्षमा काम गर्छन्, उनीहरुलाई पूर्णरुपमा सिपीआरका बारेमा ज्ञान रहेको अध्ययनमा उल्लेख छ।

चिकित्सा शिक्षा तथा स्वास्थ्य शिक्षा पढाउने विश्वविद्यालय तथा कलेजहरु थुप्रै भए पनि उनीमा सिपीआर सीपको परीक्षा भने हुँदैन। लामो समयदेखि चिकित्सा विषय पढेका जनशक्तिले सम्बन्धित काउन्सिल दर्ता गर्दा लाइसेन्सिङ परीक्षामा ज्ञानसँगै सीपको पनि परीक्षा हुनुपर्ने आवाज उठ ेपनि अहिलेसम्म त्यस्तो व्यवस्था लागू हुन सकेको छैन।

नेपाल मेडिकल काउन्सीलका रजिस्ट्रार डा. कृष्णप्रसाद अधिकारीकाअनुसार विश्वविद्यालयहरुले स्वास्थ्यकर्मीहरुको सीपको परीक्षण सुरु गरेमा काउन्सिलले पनि लाइसेन्सिङ वा दर्ताका क्रममा सीपको समेत परीक्षण सुरु गर्न सक्छ ।

अहिले चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीहरुले दर्ता हुनु अगाडि सम्बन्धित काउन्सिलले लिने ज्ञानको परीक्षण हुने परीक्षा उत्तीर्ण गरेपछि मात्र दर्ता हुन पाउँछन्। तर काउन्सिलसँग सीपको परीक्षण गर्नसक्ने क्षमता र पूर्वाधार नै छैन्।

‘नेपाल मेडिकल काउन्सिलको स्थापनाकालदेखि नै स्वास्थ्यकर्मीहरुको प्रयोगात्मक परीक्षा हुनुपर्छ भनेर पहल गरिएको थियो। तर यससम्बन्धी कुनै कानुन नभएका कारण हालसम्म स्वास्थ्यकर्मीहरुको सीपको परीक्षण नभएको हो,’ अधिकारीले भने, ‘जसले गर्दा अहिले अभ्यासमा रहेका सबै जनशक्तिलाई सिपीआरजस्तो आधारभूत र जीवनदायी सीप आउँछ भन्न सक्ने अवस्था रहेन।’

त्रिभुवन विश्वविद्यालय स्वास्थ्य विज्ञान अध्ययन प्रतिष्ठान (आइओएम)का पूर्व डिन डा.जगदिशप्रसाद अग्रवाल सिपीआरको सीप सकेसम्म सबैमा र कम्तिमा चिकित्सक तथा नर्सहरुलाई हुनैपर्ने बताउँछन्।

तर यो सीप नेपालमा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मीहरुमा छ वा छैन कसैलाई पनि थाहा नभएको डा. अग्रवालको भनाइ छ।

‘विश्वविद्यालयहरुले पनि सिपीआरको सीप दिएर यसको परीक्षण गरेका हुँदैनन्। एनेस्थेसिया, आकस्मिक वार्ड र आइसीयूमा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मीहरुका लागि यसबारे तालिम दिइरहिने हुँदा उनीहरुमा यसको सीप हुने र अन्यको सन्दर्भमा कतिले आफ्नै इच्छाले सिक्ने गरेका छन्।’

नेपालका विश्वविद्यालयहरुले सिपीआरको सिद्धान्त पढाए पनि परीक्षण गर्ने व्यवस्था नगरेको उनी बताउँछन् । ‘पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा कहिलेकाहाी सीप परीक्षण हुन्छ,अन्यत्र यस्तो हुने गरेको जानकारी भएन’ उनले भने।

उनले काठमाडौं विश्वविद्यालय तथा त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा पनि चिकित्साशास्त्रका विद्यार्थीहरुले सिपीआर सिकिसकेका छन् कि छैनन् भनेर प्रयोगात्मक परीक्षा लिने नगरिएको बताए ।

‘पढाइ हुन्छ, सैद्धान्तिक रुपमा सिकाइन्छ। चिकित्सकहरुले विभिन्न ठाउँहरुबाट पनि सुनेको वा गरेको, देखेको हुनसक्छन्, तर आफै संलग्न भएर गर्नुपर्दा गर्न सक्छन् त ? निपूण भएको स्थिति छैन।’ उनले भने।

उनले १०/१२ वर्ष अगाडि नै चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई नेपाल मेडिकल काउन्सिलमा दर्ता हुनु अगाडि सिपीआर गर्न सिकेको छ वा छैन हेर्न तालिमको प्रमाणपत्र भएको हुनुपर्ने कुरा उठाएको स्मरण गरे।

हाल मेडिकल काउन्सिलमा सिपिडी (कन्टिन्यिुइङ प्रोफेसनल डेभलप्मेन्ट) मा सिपीआरको तालिम पनि राखिएको भए पनि तालिम अनिवार्य भने नगरिएको छैन्।

‘सिपीआरको तालिम नभएको व्यक्तिलाई काउन्सिल दर्ता गरेर चिकित्सक लाइसेन्स दिनुहुन्न, तर हामीले अहिलेसम्म पनि यसको व्यवस्था गर्न सकेका छैनौं,’ डा अग्रवालले भने।

अन्य देशमा सामान्य नागरिकलाई पनि प्राथमिक उपचार गर्नसक्ने ज्ञान हुनुपर्छ भनेर तालिम दिने गरिएको छ। ‘कमजोर शिक्षा प्रणाली, नियमनकारी निकायमा संवेदनशीलको अभावले स्वास्थ्यकर्मीले पनि राम्ररी सिक्न सकेका छैनन्,’ उनले भने।

‘कति ठाउँमा स्वास्थ्यकर्मीहरुले तालिम वा सिकेका पनि होलान् तर उनीहरुलाई व्यावहारिक रुपमा सिपीआर गर्न आउँछ भनेर ठोकूवाका रुपमा भन्न सकिन्न, किनभने उनीहरुले तालिम नै लिएका छैनन्, आफँै गरेर हेरेका पनि छैनन्।’ डा. अग्रवाल थप्छन्।

त्रिवि शिक्षण अस्पताल, धरानको बिपी स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, नेपाल आर्मी स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान सबैमा सिपीआरबारे पढाई हुने गरेको छ। तर कलेजहरुमा तालिमको व्यवस्था गरिएको छैन।

उनीहरुले तालिम लिएको प्रमाणपत्र हेरेर मात्र नेपाल मेडिकल काउन्सिलले दर्ता गरे सुधारको सम्भावना रहेको डा. अग्रवाल बताउँछन्।
ज्ञानको परीक्षण विश्वविद्यालयले गरे पनि सीप काउन्सीलले परीक्षण गर्नुपर्ने व्यवस्था छ, तर अहिलेसम्म पनि यो सम्भव भएको छैन। यसलाई काउन्सिलहरुले छिट्टै व्यवस्थापन गर्नुपर्ने डा. अग्रवालको भनाइ छ।

सिपीआरको सीप भएमा तत्काल मुटु बन्द भएर मृत्युको मुखमा पुगेका मानिसलाई ब्युताउन र नयाँ जीवन नै दिन सकिन्छ। कम्तिमा सार्वजनिक ठाउँ वा स्वास्थ्यकर्मीमा मात्रै यो सीप हुने र अचानक मुटु र फोक्सो बन्द भएर ढलेका मानिसलाई सिपीआरको पहुँच बढाउनसकेमा थुपै्रलाई अकाल मृत्युबाट जोगाउन सकिन्छ ।