आइसियूबाहिर ५ रुपैयाँ

केही मलिन अनुहारहरू एउटा आइसियूकक्षबाहिर प्रतीक्षामा छन्, आफन्तको प्रतीक्षामा, कहिले निको भएर पुनः भेट्न पाइन्छ भन्ने आशमा । वेला–वेला माइकिङबाट आवाज आउँछ, ‘फलानोको मान्छे सम्पर्क राख्नू !’ सबैजना सतर्क हुन्छन् । कान तिखा हुन्छन् केही क्षण । आफ्नो बिरामीको अपडेटका लागि बोलाएको हो कि भनेर । भित्र जटिल रोगसँग लडिरहेका छन् ती सबै मलिन व्यक्तिका जीवनका आत्मीय पात्रहरू । कोही मृत्युसँग लडिरहेका छन्, कोही सुधारको क्रममा । सबैका मनमा भय छ, स्वजनलाई फर्काएर लैजान पाइने होइन कि भनेर । आशा पनि छ, सघन उपचारको । सबै बिरामीका मुटुका गतिविधि मनिटरमा प्रकाशित हुन्छन् । ती मनिटरका कर्कस आवाज पनि सुनिन्छन् । ती कर्कस आवाज बेडमा सुतिरहेका बिरामीको आर्तनादजस्तो प्रतीत हुन्छन् वेला–वेला ।

त्यो पैसाको कुटुरोमा निरीहता झल्किन्छ, गरिबीको कथा भेटिन्छ । जीवनका भोगाइ अनुमान लगाउन सकिन्छ । पैसा नहुँदाको दारुण अवस्था देखिन्छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा ‘देशको अवस्था’ बुझिन्छ । ती बुबाले पुराना ५ रुपैयाँका नोट गनिराखेकै समयमा तारे होटेलमा कति राष्ट्रको ढुकुटीबाट फजुल खर्च भएका होलान् । कतै बिटोका बिटो पैसा टेबुलमुनिबाट आदनप्रदान भइरहेको होला । कमिसन बाँडिँदै होला । अडिटका नाममा पर्सेन्ट छुट्याइँदै होला । पर्सेन्ट नछुट्टिए बेरुजु हुने गज्जबको चलन ! त्यसको भुक्तभोगी म ।

त्यही प्रतीक्षारत व्यक्तिका माझ एक अन्दाजी ६० वर्षका नमिलेको ढाकाटोपी, मैलो कमिज, रङ उडेको पाइन्ट र पुरानो कोट लगाएका वृद्ध छन् । चाउरी परेको अनुहारमा खोप्ल्टा परेका गाला छन् । दुब्लो ज्यानमा हातखुट्टाका नसा गज्जबसँग देखिन्छन् । इस्टकोट पनि लगाएका छन्, धेरै पुरानो हुनुपर्छ, दुई ठाउँ टालेको । गोल्डस्टारको जीर्ण जुत्ताले अगाडि भागमा मुख खोलेजस्तो देखिन्छ । हाँसेको हो कि रोएको, पत्तै नपाइने ।

ती बुबाको अनुहार मलिन छ, सबैभन्दा निराश । यत्रो अस्पतालमा के–कता भनेर थाहा पाउँदैनन् । एउटै काम फत्ते गर्न धेरै समय बिताउँछन् । धेरै टाढाबाट आफ्नी छोरी बिरामी भएर ल्याएका छन् । छोरीलाई एक्कासि खुट्टा र हात चलाउन गाह्रो भएको थियो । कमजोरी भएको थियो र बिस्तारै बढ्दै गएर घाँटी उठाउन पनि नसक्ने भएकी छिन् । श्वास फेर्नै कठिनाइ हुँदै थियो । रोगको प्रकृतिले गर्दा एउटा महँगो औषधि चलाउनुपर्ने भएको छ ।

‘बुबा ! छोरीको अवस्थाले गर्दा एउटा औषधि चलाउनुपर्ने देखिन्छ । अलि महँगो पर्छ । जतिसक्दो छिटो चलाउन सके ज्यान बचाउन सकिन्छ । के गर्ने बुबा, आशा त्यही ओक्तोमा छ । ………’ म मन गह्रौँ बनाउँदै भन्छु । उनको अवस्था हेरेर त्यो उपाय होला भन्ने कुरामा सन्देह छ मेरो मनमा । मिल्नेसम्म अस्पतालबाट छुट मिलाइसकिएको थियो । बाँकी मेरो हातमा केही थिएन । सबै कुरा भनेर म भित्र जान्छु ।

केही समयमा खाजा खानुपर्ला भनेर निस्किन्छु । आइसियूबाहिर तिनै बुबा एउटा कुनामा बसेका रहेछन् । उनी गन्दै थिए, आफ्नो भित्री खल्तीबाट कुटुरो निकाली । त्यो कुटुरोको सहारामा उनी आएका थिए काठमाडौंसम्म । म एक क्षण अडिन्छु । ५ रुपैयाँको नोट गन्दै छन् । त्यो सानो मुठो पैसामा ५ रुपैयाँका नोट धेरै छन् । त्यो दृश्य देखेर मेरा मनमा प्रश्नहरूको ट्राफिक जाम हुन्छ । हजारौँ खर्च हुने आइसियूबाहिर त्यो सानो कुटुरो पैसाको के दम ! भर्खर भुड्की फोरेर निकालेजस्तो लाग्ने । राष्ट्रबैंकको भुड्की भए केही हुन्थ्यो होला ।

त्यो पैसाको कुटुरोमा निरीहता झल्किन्छ, गरिबीको कथा भेटिन्छ । जीवनका भोगाइ अनुमान लगाउन सकिन्छ । पैसा नहुँदाको दारुण अवस्था देखिन्छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा ‘देशको अवस्था’ बुझिन्छ । ती बुबाले पुराना ५ रुपैयाँका नोट गनिराखेकै समयमा तारे होटेलमा कति राष्ट्रको ढुकुटीबाट फजुल खर्च भएका होलान् । कतै बिटोका बिटो पैसा टेबुलमुनिबाट आदनप्रदान भइरहेको होला । कमिसन बाँडिँदै होला । अडिटका नाममा पर्सेन्ट छुट्याइँदै होला । पर्सेन्ट नछुट्टिए बेरुजु हुने गज्जबको चलन ! त्यसको भुक्तभोगी म ।

बिरामीका आफन्तको आफ्नै कथा छ । अचकल्टो निद्रा उनीहरूको पनि हुन्छ । घरजस्तो चयन त के नै होला र ! उनीहरू पनि ड्युटीमै छन् । ड्युटी चलेकै छ सबैको । यस्तो प्रतीत हुन्छ, हस्पिटल भनेको ड्युटीको घर, नामकरण पनि ड्युटीघर गर्नुपर्ला ।

स्वास्थ्य सेवामा ब्रह्मलुट भनेर कथा बनाउन सजिलो छ । ती बुबाको अवस्थालाई समाचार बनाउन सजिलो छ । उपचारलाई सहज बनाउन कहाँबाट पहल हुनुपर्ने हो, मैले बुझेको छैन । अहिलेको अवस्था हेर्दा स्वास्थ्य क्षेत्रलाई सकेसम्म पेलेर लगे सहज हुनेजस्तो देखिन्छ, सबैको बुझाइमा । कानुनले पेलेर स्वास्थ्यमा कार्यरत सबैलाई वकिल भएर काम गर्ने वातावरण बन्दै छ । कहाँ, के गर्दा कानुनबाट बाँचिन्छ भन्ने ध्याउन्न । प्रेरणाभन्दा दिक्दारीपन बढी ।

हरेक बेडमा तन्ना फेरिन्छन् । दिसा–पिसाब व्यवस्थापन गरिन्छ । बिरामीका कपडा फेरिन्छन् । शरीर सफा गरिन्छ पुछेर । कपाल कोरिन्छ । हरेक समयमा कोही न कोहीका आँखा मनिटरमा परिरहन्छन्, कतै सीधा धर्को देखाउने त होइन भनेर । जानेबुझेसम्म औषधि मिलाइन्छ । सबैको व्यस्तता छ, कोही खाली बसेको देखिन्न । आ–आफ्ना काममा सबै व्यस्त । कोही न कोही सदा खटिएकै छ । त्यसैले त यो चलेको छ । तर पनि अझै पेल्नुपर्छ यी डाक्टरजतिलाई !

सबैका आफ्नै समस्या, आफ्नै कर्तव्य, आफ्नै कथा । प्रत्येक व्यक्ति एउटा सिंगो उपन्यास । तर, त्यो ५ रुपैयाँ नोटको कथाव्यथा कसले बुझ्ने ? के राष्ट्रले निःशुल्क उपचार गराउने क्षमता राख्छ त ? हरेक कुरामा शुल्क अवश्य लाग्छ, निःशुल्क भन्ने हुँदैन, एउटा खाडल पुर्न अर्को खाडल बनेजस्तै हो ।

बिरामीका आफन्तको आफ्नै कथा छ । अचकल्टो निद्रा उनीहरूको पनि हुन्छ । घरजस्तो चयन त के नै होला र ! उनीहरू पनि ड्युटीमै छन् । ड्युटी चलेकै छ सबैको । यस्तो प्रतीत हुन्छ, हस्पिटल भनेको ड्युटीको घर, नामकरण पनि ड्युटीघर गर्नुपर्ला ।

सबैका आफ्नै समस्या, आफ्नै कर्तव्य, आफ्नै कथा । प्रत्येक व्यक्ति एउटा सिंगो उपन्यास । तर, त्यो ५ रुपैयाँ नोटको कथाव्यथा कसले बुझ्ने ? के राष्ट्रले निःशुल्क उपचार गराउने क्षमता राख्छ त ? हरेक कुरामा शुल्क अवश्य लाग्छ, निःशुल्क भन्ने हुँदैन, एउटा खाडल पुर्न अर्को खाडल बनेजस्तै हो । त्यही पनि निःशुल्क शब्दको लोकप्रियता कहिल्यै छाड्ने भएन नेतागणले, व्यवस्थापनको मात्र खाँचो हो । सिफारिस भएपछि सबैलाई ‘विपन्नको’ सुविधा हुने देश हो । रोग लागेपछि सिफारिस भइहाल्यो । डाक्टरलाई मात्र पेलेर त्यो ५ रुपैयाँको कथाको समाधान हुँदैन । त्यस्ता कथा हामी दिनहुँ देख्छौँ, भोग्छौँ । तर, ती विवशताका कथाहरू धेरै यतै ओझेल भएर जान्छन् ।

पावरमा भएकालाई लोकप्रियताका लागि स्टन्ट गरे भोटको खेती भयो नै, हेर्दा, सुन्दा आकर्षक बाली । तर, बिउ भने मक्किएको । राम्रो बलियो सिस्टमको बिउ रोप्ने कि सपना बाँडेरै, डाक्टरलाई कुण्ठित पारेरै स्वास्थ्य सेवा चलाउने ? जिम्मा सबै पावरमा भएका मान्यजनहरूलाई । आफूलाई त फेरि अर्को ५ रुपैयाँको कथा हेर्नु नै छ, हरेक दिन ।