पेल्भिक इम्फ्लामेटोरी डिजिज (पिआइडी) महिलाको पाठेघरभित्र वा वरपरको क्षेत्रमा हुने संक्रमण हो । महिलामा हुने साझा रोग हो यो । यो रोगले प्रत्यक्ष रूपमा सरसफाइसँग बढी सम्बन्ध राख्छ । महिनावारीको समयमा प्रयोग गरिने टालाहरू फोहोर हुनु, भित्री कपडा सफा नगर्नु, धेरै यौन साथी हुनु, पटक–पटकको गर्भपतन, घरैमा प्रसूति यो रोगका प्रमुख कारण हुन् । धेरै बच्चा जन्माएका महिलामा पनि यसको जोखिम हुन्छ ।

पिआइडी विशेषगरी १८ देखि ४५ वर्षसम्मका महिलालाई हुने गर्छ । आजभोलि भने ११ वर्षको उमेरबाटै महिनावारी हुने भएकाले बालिकामा समेत यो रोग लाग्न सक्ने जोखिम बढ्दै गएको छ । उपचारका क्रममा स्त्रीरोग विशेषज्ञकोमा आउने गरेका ५० प्रतिशतमा पिआइडी हुने गरेको पाइएको छ ।

महिलामा यो रोगको असरअन्तर्गत यौनांग चिलाउने, गन्हाउने, पानी बग्ने, ढाड र तल्लो पेट दुख्ने हुन्छ । यौनांग सफा गर्नका लागि साबुन तथा डिटोलको प्रयोग गर्नुहुँदैन, सफा पानीले मात्रै पखाल्नुपर्छ । बजारमा पाइने यौनांग सफा गर्ने औषधिको प्रयोग भने गर्न सकिन्छ । यौनांगको मासु कमलो हुने भएकाले साबुन तथा डिटोलको प्रयोग गर्दा त्यसले पोल्ने तथा घाउ हुन सक्ने खतरा बढ्न सक्छ ।

लक्षण
– महिलाको तल्लो पेट दुख्ने ।
– ढाड दुख्ने ।
– गन्हाउने पानी बग्ने ।
– यौनांग चिलाउने ।

उपचार
– एन्टिबायोटिक्स उपचार गराउने ।
– रोग लागेको समयमा शारीरिक सम्पर्क भएमा यौनजोडीले समेत उपचार गराउनुपर्ने ।
– सुरक्षित यौन व्यवहार अपनाउने ।
– पिआइडीको दुर्लभ अवस्थामा मात्रै शल्यक्रियामा जान सकिन्छ ।

पिआइडीको खतरा भएका महिलाले सकभर सुतीको कपडा प्रयोग गर्नु राम्रो मानिन्छ । महिनावारीको समयमा महिलाले प्रत्येक ३ घण्टाको फरकमा प्याड फेर्नुपर्ने हुन्छ । लामो समयसम्म एउटै प्याडको प्रयोग गरेमा त्यसबाट विभिन्न रोग संक्रमणको खतरा बढ्छ ।  पिआइडी भएका महिलाले सकेसम्म सार्वजनिक शौचालयको प्रयोग नगर्नु राम्रो हुन्छ । सार्वजनिक शौचालयको कम्बोडबाट विभिन्न रोगको उत्पादन हुने भएकाले त्यसबाट पनि रोगको संक्रमण बढी हुने खतरा हुन्छ । पिआइडीको समस्या विशेषगरी विवाहित महिलामा बढी हुने गर्छ ।

बच्चा जन्माउने इच्छा नभएका महिलाले अस्थायी साधनको प्रयोग गर्नुपर्छ । अस्थायी साधन प्रयोग गर्ने ७५ प्रतिशत महिलामा पिआइडीको खतरा हुँदैन ।  रोगले ग्रस्त पारेपछि मात्रै अस्पतालमा आउने परिपाटीका कारण नेपालमा यो रोगको समस्या दिन प्रतिदिन विकराल बन्दै गएको छ । नेपाली महिलाहरू रोगले ग्रस्त नभएसम्म अस्पताल आउँदैनन् । रातभरि सुत्न नसक्ने, चिलाउने, शरीर दुख्ने भएपछि मात्रै अस्पताल आउने परिपाटी छ ।

४५ वर्ष उमेर पुगिसकेपछि हरेक महिलाले प्रत्येक ६ महिनामा स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुपर्ने हुन्छ । रोगले ग्रस्त भएर पाठेघरमा घाउ भएपछि मात्रै महिलाहरू अस्पताल आउने गरेका छन् । पिआइडीको समस्या भएका करिब ३० देखि ४० प्रतिशत महिलामा बाँझोपनको समस्या बढी हुने गरेको छ ।
यौनांगमा हुने रोगहरू पुरुषको तुलनामा महिलालाई बढी हुने गर्छ । समस्या आयो भन्दैमा चिकित्सकको सल्लाहविनै फार्मेसीको भरमा औषधि खानु उचित होइन । जथाभावी औषधिको प्रयोगले निको हुनुभन्दा झन् समस्या बढ्दै जाने खतरा हुन्छ ।
पिआइडीको संक्रमणबाट बच्न बालिकाहरूले ११–१२ वर्षको उमेरदेखि नै यौनांगको सफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । रोगग्रस्त महिलाको कपडा प्रयोग गर्नुहुँदैन । आकस्मिक रूपमा शारीरिक सम्बन्ध राख्दा अस्थायी साधनको प्रयोग गर्नुपर्छ ।  घर, टोल, परिवार र छिमेकीलाई सचेत बनाउनका लागि शिक्षाले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने भएकाले स्वास्थ्य शिक्षामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।